Wstęp do kultury żydowskiej

Głównym celem kursu jest zapoznanie uczestników z podstawami szeroko rozumianej kultury żydowskiej warunkującymi jej współczesne zróżnicowanie. W trakcie zajęć zagadnienie zostanie zaprezentowane w perspektywie chronologicznej, począwszy od kultury biblijnego Izraela w jego starożytnym bliskowschodnim kontekście, poprzez stopniowo formującą się kulturę rabiniczną aż po czasy nowożytne i wyodrębnienia alternatyw w postaci haskali, chasydyzmu i syjonizmu. Omówiona zostanie także organizacja i podstawowe instytucje społeczności żydowskiej na przykładzie m.in. wschodnioeuropejskich sztetli, izraelskich kibuców czy też reformowanych Jewish Community Centers. Kurs zostanie zwieńczony omówieniem problemu tożsamości żydowskiej we współczesności. Ze względu na absolutne kluczowe znaczenie tekstów fundacyjnych, dużo miejsca zostanie poświęcone szczegółowej prezentacji tychże w trakcie ćwiczeń.

Kultura żydowska to zjawisko barwne i w dużym stopniu naznaczone lokalnym kolorytem. Jednak mimo tego ogromnego zróżnicowania, wskazać można kilka elementów znajdujących się u podłoża każdego z jej przejawów obserwowalnych czy to wśród charedim z dzielnicy Me’a Sze‘arim w Jerozolimie, chasydów z Brooklynu czy syjonistów z Bejt Alfa. Bez względu więc na religijność (datijut) bądź areligijność (chilonijut) poszczególnych żydów, wszyscy oni czerpią z bogatego dziedzictwa kształtującego się na przestrzeni wieków.

Głównym celem kursu jest zapoznanie uczestników z podstawami szeroko rozumianej kultury żydowskiej warunkującymi jej współczesne zróżnicowanie. W trakcie zajęć zagadnienie zostanie zaprezentowane w perspektywie chronologicznej, począwszy od kultury biblijnego Izraela w jego starożytnym bliskowschodnim kontekście, poprzez stopniowo formującą się kulturę rabiniczną aż po czasy nowożytne i wyodrębnienia alternatyw w postaci haskali, chasydyzmu i syjonizmu. Omówiona zostanie także organizacja i podstawowe instytucje społeczności żydowskiej na przykładzie m.in. wschodnioeuropejskich sztetli, izraelskich kibuców czy też reformowanych Jewish Community Centers. Kurs zostanie zwieńczony omówieniem problemu tożsamości żydowskiej we współczesności.

Ze względu na absolutne kluczowe znaczenie tekstów fundacyjnych, dużo miejsca zostanie poświęcone szczegółowej prezentacji tychże w trakcie ćwiczeń. W pierwszej kolejności przedstawiona zostanie Biblia hebrajska, przede wszystkim z perspektywy jej rabinicznej egzegezy. Następnie będzie to Talmud babiloński oraz średniowieczne i renesansowe kodeksy halachiczne (m.in. Miszne Tora i Szulchan aruch) egzemplifikujące rabiniczny sposób myślenia oraz postulowany model życia. Z uwagi natomiast na bardzo szeroki zakres kulturowego oddziaływania żydowskiego mistycyzmu, część spotkań poświęcona zostanie na lekturę pism kabalistycznych, zarówno tych wczesnych (Sefer Jecira), klasycznych (Zohar) jak i późnych (Tomer Dewora), które w dużym stopniu wpłynęły na chasydyzm.

Literatura podstawowa

Bar-Lew J., Pieśń duszy. Wprowadzenie do żydowskiego mistycyzmu, Kraków 2006.

Buber M., Opowieści chasydów, Poznań 2005.

Elior R., Mistyczne źródła chasydyzmu, Kraków – Budapeszt 2009

Pilarczyk K., Literatura żydowska od epoki biblijnej do haskali : wprowadzenie religioznawcze, literackie i historyczne, Kraków 2006.

Proszyk J., Życie według wartości. Żydowscy liberałowie, ortodoksi i syjoniści w Bielsku i Białej, Jaworze 2012.

Idel M., Kabała. Nowe perspektywy, Kraków 2006.

Krawczyk M., Kabała Abrahama Abulafii. Rytuał i wizja, Warszawa 2012.

Scholem G., Mistycyzm żydowski i jego kierunki, Warszawa 1997.

Stypuła Ł., Keter malchut Szlomo ibn Gabirola, Kraków 2013.

Talmud babiloński. Traktat Chagiga, tł. i kom. G. Zlatkes, Kraków 2009.

Talmud babiloński : Gemara edycji wileńskiej z objaśnieniami i komentarzami : Berachot rozdz. II; Kidusin rozdz. III; Bawa Kama rordz. I, tł. i kom. S. Pecaric, Kraków 2010.

Literatura dodatkowa

Barrera J.T., The Jewish Bible and the Christian Bible. An Introduction to the History of the Bible, Leiden et al. 1998.

Fonrobert C.E., Jaffee M.S. (eds.), The Cambridge Companion to the Talmud and Rabbinic Literature, Cambridge 2007.

Petrovsky-Shtern Y., The Golden Age Shtetl: A New History of Jewish Life in East Europe, Princeton University Press 2014.

Sicker M., An Introduction to Judaic Thought and Rabbinic Literature, Westport 2007.

Shinan A., Zakovitch Y., From Gods to God. How the Bible Debunked, Suppressed or Changed Ancient Myths and Legends, tł. V. Zakovitch, University of Nebraska Press 2012.

wiedza:

• student zna podstawowe pojęcia i terminy funkcjonujące na gruncie kultury żydowskiej;

• student zna historię rozwoju kultury żydowskiej od starożytności po współczesność;

• student zna zróżnicowane przejawy kultury żydowskiej;

umiejętności:

• student potrafi analizować teksty źródłowe powstałe na gruncie kultury żydowskiej;

• student potrafi rozpoznać wytwory kultury żydowskiej w swoim otoczeniu;

kompetencje:

• student ma świadomość miejsca kultury żydowskiej pośród innych kultur i ich wzajemnego oddziaływania ;

• student potrafi samodzielnie uzupełniać i doskonalić nabytą wiedzę i umiejętności;

• student potrafi formułować problemy badawcze wynikające z jego osobistych zainteresowań naukowych.

egzamin pisemny