Historia myśli psychologicznej

Prezentacja najważniejszych kierunków i szkół psychologicznych, jako różniących się od siebie i stale się rozwijających strategii poznawania człowieka (nie zaś niezmiennych i raz na zawsze ustalonych poglądów na jego psychikę). Charakterystyka przełomowych momentów mających kluczowy wpływ na dzieje myśli psychologicznej. Wykazanie, że podejście mentalistyczne, pierwszoosobowe (first-person point of view) i fizykalistyczne, trzecioosobowe (third-person point of view) to dwie podstawowe perspektywy psychologii. Ewolucja psychologii jako przejście od ujęcia pierwszoosobowego do ujęcia trzecioosobowego.

Prezentacja najważniejszych kierunków i szkół psychologicznych, jako różniących się od siebie i stale się rozwijających strategii poznawania człowieka (nie zaś niezmiennych i raz na zawsze ustalonych poglądów na jego psychikę). Charakterystyka przełomowych momentów mających kluczowy wpływ na dzieje myśli psychologicznej. Wykazanie, że podejście mentalistyczne, pierwszoosobowe (first-person point of view) i fizykalistyczne, trzecioosobowe (third-person point of view) to dwie podstawowe perspektywy psychologii. Ewolucja psychologii jako przejście od ujęcia pierwszoosobowego do ujęcia trzecioosobowego.

SYLABUS DO WYKŁADÓW:

1: Różne możliwe sposoby uprawiania historii myśli psychologicznej. Dane pierwszoosobowe (first person data psychology) i dane trzecioosobowe (third person data psychology), jako podstawowe źródła wiedzy psychologicznej.

2: Prehistoria psychologii. Geneza pojęcia duszy. Platońska i arystotelesowska koncepcja duszy oraz wynikające z nich sposoby uprawiania psychologii. Charakterystyki duszy oraz jej związków z ciałem i światem w tych koncepcjach.

3: Problem psychofizyczny (mind-body problem) oraz jego konsekwencje dla myśli psychologicznej. Monistyczne oraz dualistyczne rozwiązania problemu psychofizycznego.

4: Powstanie psychologii świadomości, jako efekt ewolucji koncepcji duszy. Okoliczności i przesłanki powstania klasycznej psychologii świadomości. Problem introspekcji: czy człowiek posiada „uprzywilejowany dostęp” (privileged access) do swojej psychiki?

5: Klasyczna psychologia świadomości i klasyczna koncepcja świadomości. Atomizm, asocjacjonizm, introspekcjonizm, paralelizm psychofizyczny. Zasada stałości (Konstanzannahme - constancy hypothesis) i teoria specyficznych energii zmysłowych Johannesa Müllera (Gesetz der spezifischen Sinnesenergien - Law of specific nerve energies). Edwarda Titchenera obrona strukturalizmu.

6: Nieklasyczne wersje psychologii, jako nauki o świadomości. O różnicy między fenomenami psychicznymi i fizycznymi (Franz Brentano). Strumień świadomości (William James). Psychologia wyjaśniająca (erklärende Psychologie, explanative psychology) vs psychologia opisowa (beschreibende Psychologie, descriptive psychology) (Wilhelm Dilthey). Funkcjonalizm (John R. Angell). Psychologia postaci (Gestaltpsychologie). Psychika jako rzecz i jako relacja. Strukturalizm i funkcjonalizm.

7: Psychologia nieświadomości oraz psychopatologia. Nieświadomość przed Freudem: Plotyn, Gottfried Wilhelm Leibniz, Johann Friedrich Herbart, Carl Gustav Carus, Eduard von Hartmann. „Odkryta, utracona, odzyskana” (found, lost, regained): znaczenie idei nieświadomości w obrębie współczesnej psychologii.

8: Ruch magnetyzerski (Franz Anton Mesmer, Markiz de Puysegur) oraz wkład psychopatologii (Philippe Pinel, Moreau de Tours, Pierre Janet) w rozumienie nieświadomości. Hipnoza, automatyzmy i dysocjacja. Osobowości naprzemienne i histeria. Théodore Flournoy „Z Indii na Marsa” (From India To The Planet Mars). Narodziny psychoanalizy klasycznej (Sigmund Freud).

9: Typologia temperamentów (Hipokrates. Galen), fizjonomika (Lavater) i frenologia (Franz Joseph Gall) oraz typologia konstytucjonalna (Ernst Kretschmer, William Sheldon).

10: Geneza behawioryzmu: refleksologia rosyjska (Iwan Pawłowicz Pawłow), psychologia zwierząt (Edward Thorndike, C. Lloyd Morgan), pozytywizm (Auguste Comte) i pragmatyzm (Charles Sanders Peirce).

11: Behawioryzm (John B. Watson) i neobehawioryzm (Edward C. Tolman, Donald O. Hebb). Podstawowe metodologiczne problemy behawioryzmu. Jacob Robert Kantor i Stanley Smith Stevens (mentalizm, operacjonizm, terminy teoretyczne versus terminy empiryczne). Burrhus F. Skinner i zdarzenia prywatne (private events).

12: Rewolucja poznawcza w psychologii: „człowiek maszyna” (Julien Offray de La Mettrie), „Test Turinga” i metafora komputerowa. Alen Newell i Herbert Simon (General Problem Solver).

13: Historia polskiej myśli psychologicznej w zarysie. Okres przednaukowy: Michał Wiszniewski i „Charaktery rozumów ludzkich”. Pierwsze projetkty uprawiania psychologii, jako nauki: Józef Kremer, Michał Lipiński, Julian Ochorowicz.

14: Historia polskiej myśli psychologicznej w zarysie. Okres naukowy: Władysław Heinrich i pierwsze laboratorium psychologiczne, Kazimierz Twardowski i „Szkoła Lwowska”, Edwarda Abramowskiego badania nad podświadomością.

15: Historia polskiej myśli psychologicznej w zarysie. Tragiczne dzieje polskiej psychoanalizy (Ludwik Jekels, Eugenia Sokolnicka, Jan Władysław Nelken, Gustaw Bychowski, Roman Markuszewicz, Maurycy Bornsztajn).

SYLABUS DO ĆWICZEŃ:

1. Omówienie kursu.

2. Psychologia, jako nauka o duszy. Problematyka historyczna i systematyczna

• Arystoteles, O duszy, księga pierwsza, rozdz. 1, księga druga, rozdz. 1

• Dobroczyński, B. (1995). Ostryga, szyszynka, mgła na mózgu. Szkic historyczny o problemie psychofizycznym w psychologii. Znak, 6, 57-68.

3. Transformacja filozofii w psychologię. Klasyczna wersja psychologii, jako nauki o świadomości.

• Titchener E. B. (1898/2000) Postulaty psychologii strukturalnej, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 117-130.

4. Nieklasyczne wersje psychologii, jako nauki o świadomości.

• James W., Strumień myśli, maszynopis dostępny w czytelni IPs UJ.

5. Nieklasyczne wersje psychologii, jako nauki o świadomości.

• Angell J. R. (1907/2000). Psychologia funkcjonalna, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 15-36.

6. Nieklasyczne wersje psychologii, jako nauki o świadomości.

• Brentano F., Psychologia z empirycznego punktu widzenia, ks.I, rozdz. II, ks. II, rozdz. I., PWN, Warszawa.

7. Psychologia postaci.

• Schultz D.P., Schultz S.E. (2007). Historia współczesnej psychologii. Kraków: Wydawnictwo UJ. Rozdział 12, s. 353-383.

8. Psychologia nieświadomości.

• Freud, Z. (1940/1994). Zarys psychoanalizy (cz. I i II), [w:] Poza zasadą przyjemności, Warszawa: PWN, s. 99-144.

9. Behawioryzm - okoliczności i przesłanki powstania.

• Watson J. B. (1913/2000). Psychologia jak ją widzi behawiorysta, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 139-154.

10. Neo-behawioryzm.

• Tolman E. C. (1922/2000). Nowa formuła dla behawioryzmu, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 131-137.

• Hebb D. O., (1951/2000). Psychologia a nauka o układzie nerwowym, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 37-52.

11. Behawioryzm radykalny.

• Skinner B. F. (1963/2000). Pół wieku behawioryzmu, [w:] K. Krzyżewski i J. Siuta (red.) Behawioryzm i psychologia świadomości, Wyd. UJ, Kraków, s. 87-105.

12. Psychologia humanistyczna i egzystencjalna.

• Bugental F. (1978). W poszukiwaniu autentyczności, [w:] Jankowski K., (red.) Przełom w psychologii, Warszawa, s. 325-340.

13. Psychologia poznawcza.

• Nisbett, R.E., DeCamp Wilson, T. (1995). Powiedzieć więcej niż się wie. Sprawozdania słowne o procesach psychicznych, [w:] T. Tyszka (red.) Czy powrót do introspekcji, PWN, s. 59-115.

14. Nurty biologizujące w psychologii współczesnej – psychologia ewolucyjna.

• Pawłowski B., Daniel D. (2009). Psychologia ewolucyjna – nauka o adaptacjach i ewolucyjnej inercji ludzkiego umysłu, Kosmos. Problemy nauk biologicznych, tom 58, nr 3-4 (284-285), s. 573-585.

15. Podsumowanie. Omówienie prac.

Wszystkie teksty dostępne są na platformie Pegaz.

WYKŁAD - LITERATURA OBOWIĄZKOWA:

Siuta J, Krzyżewski K. (2000). Behawioryzm i psychologia świadomości. Wybór tekstów. Kraków: WUJ.

Stachowski R., Dobroczyński B. (2008). Historia psychologii: od Wundta do czasów najnowszych. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (tom I). Gdańsk: GWP.

WYKŁAD - LITERATURA UZUPEŁNIAJĄCA:

Dobroczyński B. (2001). Ciemna strona psychiki. Geneza i historia idei nieświadomości. Kraków: WUJ.

Rzepa, T., Dobroczyński, B. (2009) Historia polskiej myśli psychologicznej. Gałązki z drzewa Psyche. Warszawa: PWN.

UMIEJĘTNOŚCI

K_U02 3: Potrafi przedstawić historię naukowej psychologii. Prawidłowo rozpoznaje paradygmaty psychologiczne. Potrafi przedstawić genezę pojęć i twierdzeń psychologicznych. Umie wymienić i przedstawić poglądy wielkich teoretyków z początków naukowej psychologii.

KOMPETENCJE

K_K02 3: Uznaje ciągłość myśli psychologicznej od czasów starożytnych. Współczesne teorie i badania umieszcza w szerszej perspektywie historycznej. Docenia wartość wiedzy psychologicznej, uzyskanej w początkach kształtowania się naukowej psychologii. Rozumie konieczność rozwoju wiedzy i uczenia się przez całe życie.

WIEDZA

K_W02 3: Zna historię psychologii jako nauki, jak również historię myśli psychologicznej. Rozumie procesy zachodzące w toku rozwoju psychologii jako dyscypliny naukowej, powstawanie i zanikanie paradygmatów w psychologii. Posiada podstawową wiedzę z zakresu teorii nauki.

Forma zaliczenia: egzamin

Dopuszczenie do egzaminu: uczestnictwo w ćwiczeniach (dozwolone dwie nieobecności), aktywność na zajęciach (za 5 punktów), zaliczenie dwóch kolokwiów oraz praca semestralna (za 15 punktów).

Egzamin testowy z materiału zawartego w literaturze oraz zagadnień omawianych na wykładach i ćwiczeniach (za 100 punktów). Połowa pytań pochodzi od wykładowcy, połowa od prowadzących ćwiczenia.

Ocena ostateczna powstaje po przeliczenia odpowiedzi studentów na punkty i dodaniu punktów za ćwiczenia.

Za całość zajęć można otrzymać maksymalnie 120 punktów (zaliczenie od 60 punktów).