Diagnoza psychologiczna – obserwacja i wywiad

Pierwszy blok tematyczny kursu „Diagnoza psychologiczna” (A16)

Zasadnicze kwestie pierwszego bloku tematycznego - obserwacja i wywiad to: przedmiot i cel obserwacji oraz rodzaje obserwacji, sposoby opracowywania oraz interpretacji danych obserwacyjnych, planowanie badań obserwacyjnych oraz ich użyteczność w różnych działach psychologii, ogólne zasady przeprowadzenia wywiadu psychologicznego, struktura wywiadu jako kryterium wyróżnienia jego kategorii, opracowywanie oraz interpretacja danych, korzyści oraz ograniczenia obserwacji i wywiadu w poznawaniu człowieka.

Pierwszy blok tematyczny kursu „Diagnoza psychologiczna” (A16)

Zasadnicze kwestie pierwszego bloku tematycznego - obserwacja i wywiad to: przedmiot i cel obserwacji oraz rodzaje obserwacji, sposoby opracowywania oraz interpretacji danych obserwacyjnych, planowanie badań obserwacyjnych oraz ich użyteczność w różnych działach psychologii, ogólne zasady przeprowadzenia wywiadu psychologicznego, struktura wywiadu jako kryterium wyróżnienia jego kategorii, opracowywanie oraz interpretacja danych, korzyści oraz ograniczenia obserwacji i wywiadu w poznawaniu człowieka.

SYLABUS DO ĆWICZEŃ:

1. Przedmiot i cele obserwacji: zachowanie w kontekście. Różne perspektywy obserwacji zachowania: molekularna vs molarna, zewnętrzna vs wewnętrzna. Miary zachowania: czas latencji, czas trwania, intensywność, częstość, struktura. Cele obserwacji: idiograficzny (opis), systematyzacyjny (klasyfikacja), nomotetyczny (wykrywanie prawidłowości), ekologiczny (badanie zależności zachowania od różnych czynników)

Zachowanie jako wskaźnik zjawisk psychologicznych. Relacje między zachowaniem a psychiką w różnych systemach psychologicznych (paralelizm, funkcjonalizm, symbolizm). Obserwacyjne wskaźniki zmiennych psychologicznych: emipryczne, definicyjne, inferencyjne.

2. Sposoby pozyskiwania danych obserwacyjnych-zagadnienia ogólne. Obserwacja bez interwencji vs obserwacja z interwencją (uczestnicząca, ustrukturowana, eksperyment naturalny). Kryteria podziału technik zbierania danych: selekcja danych (wybór vs brak wyboru), sposób rejestracji (zapis narracyjny vs zapis kodowany). Techniki obserwacji: obserwacja fotograficzna, analiza jednostek zachowania, próbki sytuacyjne (dzienniki obserwacji), próbki zdarzeń, próbki czasowe, obserwacja topograficzna, ocena cech.

3. Sposoby rejestracji, opracowania i interpretacji danych narracyjnych- opracowywanie systemów kategorii zachowania. Kodowanie dedukcyjne i indukcyjne. Właściwości dobrego systemu kategorii: zupełność, rozłączność, szczegółowość. Rola teorii psychologicznych przy konstruowaniu systemów kategoryzacyjnych. Problemy redukcji danych związane z kodowaniem danych obserwacyjnych lub/i stosowaniem gotowych systemów kategorii zachowania. Sposoby zapewnienia poprawności takich badań. Znaczenie obserwacji narracyjnej dla odkrywania nowych problemów badawczych. Związki analiz materiału narracyjnego z podejściem jakościowym w humanistyce.

4. Sposoby rejestracji, analizy i interpretacji danych kodowanych. Opracowywanie systemów kodowania przez podjęciem obserwacji. Rola teorii w tworzeniu systemów opisywania ludzi. Rola wstępnej obserwacji w konstruowaniu indeksu zachowań. Dobór próbek zachowania: zalety i wady próbek zdarzeń, próbek czasowych, skanningu.

Obserwator (obserwatorzy) i jego wpływ na przebieg badania. Znaczenie wiedzy, wrażliwości i osobowości badacza w procesie obserwacji. Oczekiwania (tendencyjność) badacza/obserwatora i sposoby jej przezwyciężania. Zmęczenie i zmiana zasad kodowania. Sposoby zapewniania wiarygodności tych danych: wprawa w posługiwaniu się zapisem skategoryzowanym, rzetelność, zwielokrotnienie obserwatora. Problem zgodności między niezależnymi obserwatorami (sędziami).

Spostrzeganie sytuacji przez osoby badane i ich reakcje na obecność obserwatora

(percepcja oczekiwań badacza, współpraca z obserwatorem, lęk przed oceną etc). Sposoby osłabiania reaktywności osób obserwowanych

5. Skale szacunkowe.

Rodzaje skal szacunkowych.

Sędziowie kompetentni i ich przygotowanie.

Błędy popełnianie podczas szacowania.

Korzyści i ograniczenia w stosowaniu skal szacunkowych.

6. Psychologiczna interpretacja zachowania. Różne punkty odniesienia danych obserwacyjnych i różne poziomy interpretacji: poznawczy, osobowościowy, społeczny. Dwustopniowy proces wnioskowania z danych obserwacyjnych: fakt – opis, opis – interpretacja. Status interpretacji: opisowy (w kategoriach cech) vs eksplikacyjny (w kategoriach mechanizmów). Interpretacje redukcyjne vs nieredukcyjne. Status wnioskowań na podstawie danych o zachowaniu człowieka - hipotezy interpretacyjne. Rola teorii psychologicznych w interpretowaniu tych danych.

7. Planowanie badań obserwacyjnych i ich zastosowanie w różnych działach psychologii.

A. Etapy postępowania w planowaniu badań obserwacyjnych.

B. Sposoby prowadzenia obserwacji w różnych dziedzinach psychologii: a) w psychologii klinicznej, b) społecznej, c) rozwojowej.

C. Specyfika obserwacji jako dodatkowej metody badania: w warunkach rozmowy klinicznej, podczas eksperymentu, podczas badania testowego.

D. Etyka w badaniach obserwacyjnych.

8. Wywiad psychologiczny, definicja, typy wywiadów: wywiad ustrukturowany, częściowo ustrukturowany , wywiad swobodny.

9. Kontakt diagnostyczny, definicja i specyfika. Cechy kontaktu diagnostycznego, behawioralne i introspekcyjne wskaźniki kontraktu diagnostycznego, kontakt pozorny, opór.

10. Pytania w wywiadzie diagnostycznym: rodzaje i funkcje pytań, język wywiadu.

11. Struktura wywiadu, układ treści w wywiadzie diagnostycznym. Tematyka wywiadu.

12. Wywiad w różnych praktycznych kontekstach: wywiad z ofiarą przemocy domowej, osobą chorą na schizofrenię, w rozmowie kwalifikacyjnej, z osobą zakwalifikowaną do terapii p-b.

13. Transkrypcja wywiadu, rodzaje danych z wywiadu, wieloznaczność danych, recypatia, moc przesłanek diagnostycznych w wywiadzie

14. Interpretacja danych. Rola diagnosty. Błędy diagnostczne.

15. Obserwacja i wywiad jako metody badania psychologicznego - podsumowanie.

LITERATURA DO ĆWICZEŃ:

1. Shaughnessy J., Zechmeister E., Zechmeister J., (2002), Metody badawcze w psychologii (rozdz. 3: Obserwacja). Gdańsk: GWP

Suchańska A.(2007), Obserwacja psychologiczna. W: A.Suchańska, Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej (cz.III). Poznań: Wydawnictwa Akademickie

2. Zającówna H. (1980), Metoda obserwacji. W: Czarnecki K. (red.), Metodologia i metody badań psychologicznych (s.73-87). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Kostera, M. (2003), Antropologia organizacji (s.97-157). Warszawa:PWN

Karwowska-Struczyk M., Hajnicz W. (1998), Obserwacja w poznawaniu dziecka (s.103-113). Warszawa: WSiP

3. Nachmias-Frankfort, Ch., Nachmias,D. (2002), Metody badawcze w naukach społecznych (s.352-365). Poznań: Zysk i S-ka

Smoczyńska , M. (1998), Krakowskie dane językowe w systemie CHILDES.W: M. Smoczyńska (red.) Studia z psychologii rozwojowej i psycholingwistyki (s. 283-

293). Kraków: Universitas

Kwarciak B. (1998), Od dzienników mowy do systemu CHILDES. W: M. Smoczyńska (red.) Studia z psychologii rozwojowej i psycholingwistyki (s. 297-303). Kraków: Universitas

Karwowska-Struczyk M., Hajnicz W. (1998), Obserwacja w poznawaniu dziecka (s.103-113: Przykłady scenariuszy obserwacji i sposobów kodowania). Warszawa: WSiP

4. Brzeziński J. (1997), Metodologia badań psychologicznych. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego (s. 88-124).Warszawa: PWN

5. 1.Brzezińska A., Brzeziński J. (2004), Skale szacunkowe w badaniach diagnostycznych. W: J. Brzeziński (red.), Metody badania psychologicznego. Wybór tekstów (s.232-305). Warszawa: PWN

6. Kowalik, S. (2000), Obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna. W: J.Strelau (red.),

Podręcznik psychologii (s. 438-445). Gdańsk:GWP

Czownicka, A., Zalewska,M. (1988), O obserwacji psychologicznej: zasady

wnioskowania diagnostycznego. Nowiny Psychologiczne, 1, 65-80

7. Rosehan, D.L. (2001), O normalnych ludziach w nienormalnych miejscach. W: W:Siuta J. (red.), Konteksty ludzkich zachowań (s. 105-127). Kraków: Wyd.UJ

Haney C., Banks C., Zimbardo P.(2001), Dynamika relacji interpersonalnych w

warunkach symulowanego więzienia. W: Siuta J. (red.), Konteksty ludzkich zachowań

(s. 55- 89).Kraków: Wyd.UJ

Motovidlo,S.J. (1994), Diagnoza behawioralna na użytek selekcji i rozwijania uzdolnień

menedżerskich. Przegląd Psychologiczny, 37,337-352

Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1994), Psychologia społeczna. Serce i umysł (r. 2, par. Metoda obserwacyjna: opisywanie zachowania społecznego. Poznań: Zysk i S-ka

Turner J.S., Helms D.B. (1999), Rozwój człowieka (rozdz.1, par. Obserwacja jako klucz do wiedzy). Warszawa: PWN

8. Stemplewska - Żakowicz, K. (2009).O różnorodności form wywiadu oraz prób jej uporządkowania. W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

Stemplewska - Żakowicz, K. (2009). Metoda wywiadu w psychologii. W:Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

Suchańska, A. (2007). Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Poznań: Wydawnictwa Akademickie

Kowalik, S. (2000), Obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna. W: J.Strelau (red.),Podręcznik psychologii (s. 438-445). Gdańsk:GWP

9. Engel-Bernatowicz, A. (2009). Specyfika kontaktu w wywiadzie psychologicznym. W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.

(red.), Wywiad psychologiczny 2. Wywiad jako spotkanie z człowiekiem

Stemplewska-Żakowicz, K. (2009). Relacja diagnostyczna. W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K. (red.), Wywiad psychologiczny 2. Wywiad jako spotkanie z człowiekiem

10. Ustjan, D. (2009), Pytania i inne instrumenty konwersacyjne. Zastosowanie praktyczne podczas wywiadu diagnostycznego. W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K. (red.), Wywiad psychologiczny 2. Wywiad jako spotkanie z człowiekiem

Romanowska, K. (2009). Opór, praca z oporem. W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 2. Wywiad jako spotkanie z człowiekiem

11. Stemplewska - Żakowicz, K. (2009).Jak zrobić dobry wywiad (recepta metodologiczna). W: Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

Szustrowa, T. (2009). Swobodne techniki diagnostyczne: wywiad i obserwacja - reprint. W: W:Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

12. Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.

(red.).(2009). Wywiad psychologiczny 3. Wywiad w różnych kontekstach praktycznych.

13. Krejtz, K. i Krejtz, I. (2009). Metoda analizy treści - teoria i praktyka badawcza. W:Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

Szustrowa T. (1987). Swobodne techniki diagnostyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa.

14. Grzesiak - Feldman, M. (2009). Kilka słów o sztuce interpretacji. W:Stemplewska-Żakowicz, K. i Krejtz, K.(red.), Wywiad psychologiczny 1. Wywiad jako postępowanie badawcze. Warszawa: PTP.

UMIEJĘTNOŚCI

K_U01 2: Potrafi przedstawić charakterystykę psychologii jako nauki i odróżnić naukowe poznanie psychologiczne od poznania nienaukowego. Sprawnie posługuje się podstawową terminologią z zakresu całości wiedzy psychologicznej. W stopniu zaawansowanym zna szczegółową terminologie wybranej specjalizacji. Czyta ze zrozumieniem psychologiczną literaturę naukową.

K_U12 2: Potrafi rozpoznać narzędzie spełniające kryteria psychometryczne. Odróżnia testy psychologiczne od swobodnych technik diagnostycznych. Potrafi skonstruować narzędzie do pomiaru zmiennej psychologicznej. Zna podstawowe testy psychologiczne i potrafi dokonać wyboru najbardziej adekwatnego narzędzia. Potrafi w sposób kompetentny zastosować je w celach badawczych i diagnostycznych. Jest w stanie przeprowadzić pogłębioną, krytyczną analizę wyników testów, tak w wymiarze ilościowym, jak i jakościowym.

KOMPETENCJE

K_K09 1: Uwzględnia i docenia indywidualne zróżnicowanie ludzkich zachowań. Cechuje się poszanowaniem indywidualności i odmienności, stara się być wolny od stereotypów i uprzedzeń. Docenia konieczność zarówno kompensowania deficytów, jak i rozwoju wybitnych uzdolnień.

K_K12 2: Zdaje sobie sprawę z ograniczeń wiedzy o człowieku uzyskanej w toku badania z użyciem testu psychologicznego. Rozumie konieczność stosowania testu wyłącznie przez osoby uprawnione. Zachowuje bezstronność w interpretacji wyników testów. Unika nieuprawnionej generalizacji wyników testu. Popularyzuje wiedzę o pomiarze zmiennych psychologicznych w sposób rzetelny i odpowiedzialny.

K_K15 1: Przyjmuje i uznaje zasady etyczne w wykonywaniu zawodu psychologa. Z szacunkiem i życzliwością odnosi się do osób, z którymi spotyka się w trakcie podejmowania działań zawodowych. Dobro klienta/pacjenta stawia ponad interesem grupy zawodowej. Uznaje wartość solidarności zawodowej i współdziałania środowisk psychologicznych. Potrafi zwrócić się do innego psychologa po radę i pomoc. Ma krytyczny stosunek do własnej pracy, jest gotowy/a poddać ją superwizji i ocenie ze strony innych psychologów. Uznaje wartość samokształcenia, rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie.

WIEDZA

K_W12 1: Posiada poszerzoną wiedzę z zakresu psychometrii. Zna podstawy teoretyczne pomiaru zmiennych psychologicznych, konstruowania i stosowania testów psychologicznych, a także ich adaptacji językowej i kulturowej. Zna zasady prowadzenia badań i diagnozy z zastosowaniem testów psychologicznych, a także interpretacji ich wyników. Rozumie konieczność pomiaru własności psychometrycznych testu.

Forma zaliczenia: zaliczenie

Dopuszczalna liczba nieobecności: 1

Zaliczenie ćwiczeń to podstawa dopuszczenia do egzaminu z przedmiotu „Diagnoza psychologiczna” (A16)