Seminarium tematyczne. Oblicza śmierci w różnych kręgach kulturowych

Śmierć jest nierozerwalnie związana z człowiekiem od początku jego życia, a może i jeszcze wcześniej, jeśli przyjmiemy, że warunkiem narodzin nowego życia jest obumarcie, śmierć. Świadectwa archeologiczne oraz literackie wskazują na to, że zagadnienia eschatologiczne zajmowały ważną część w życiu człowieka w każdym kręgu kulturowym na każdym etapie rozwoju. Kenneth Paul Kramer (Śmierć w różnych religiach świata) uważa, iż „to, w jaki sposób postrzegamy śmierć, wpływa na nasz sposób życia, to, jak żyjemy, wpływa na to, jak umieramy, a to, jak umieramy, nadaje nowy sens i ukazuje drogę życia innym.” To właśnie rozważania związane ze śmiercią – z jej postrzeganiem, z postawami wobec niej, z umieraniem i wierzeniami (poglądami) dotyczącymi życia pośmiertnego w różnych kręgach kulturowych będą tematem niniejszego seminarium.

W trakcie seminarium spróbujemy zastanowić się ad tym, czy postawy ludzkie wobec śmierci w naszym kręgu kulturowym uległy zmianie i dlaczego (dlaczego tak lub nie). Porównując różne kultury zwrócimy uwagę na podobieństwa i różnice związane z obrzędami pochówkowymi oraz wierzeniami im towarzyszącymi, a następnie zastanowimy się nad ich pochodzeniem. Celem kursu jest dostarczenie jego uczestnikom nie tylko wiadomości dotyczących zagadnień związanych ze śmiercią, jej postrzegania i podejścia do niej w różnych kręgach kulturowych na różnych etapach rozwoju kulturowego, ale także wyposażenie ich w umiejętności analityczne i praktyczne, niezbędne przy pisaniu pracy magisterskiej.

Szczegółowy program:

1. Definicja śmierci.

2. Rodzaje śmierci.

3. Śmierć jako rezultat…?

4. Co to znaczy „śmierć oswojona”?

5. Śmierć wyczekiwana czy niechciana.

6. Mity początków (kosmogoniczne) i ich związek ze śmiercią.

7. Różnorodność koncepcji eschatologicznych.

8. Zachowania przy zmarłym.

9. Rytuały pogrzebowe i okołopogrzebowe.

10. Zagadnienie duszy.

11. Zmarły jako obcy czy swój, wrogi czy przyjazny?

12. Podejście do zagadnień związanych ze śmiercią i do zmarłych w różnych kręgach kulturach (wskazanych przez uczestników seminarium).

13. Postrzeganie śmierci na przestrzeni wieków w tej samej kulturze.

14. Śmierć w kulturze polskiej.

15. Współczesne zwyczaje w kulturze zachodniej związane ze śmiercią, odbiegające od „tradycyjnych” zachowań.

Literatura ogólna

1. Ariès, P., Człowiek i śmierć, Warszawa 1989.

2. Ariés, P., Rozważania o historii śmierci, Warszawa 2007.

3. „Autoportret”, 2008, nr 3 (24).

4. di Nola, A. M., Tryumf śmierci. Antropologia żałoby, Kraków 2006.

5. Eliade, M., Aspekty mitu, Warszawa 1998, s. 27-43 (rozdz. II: Magiczny czar „początków”), 59-78 (rozdz. IV: Eschatologia i kosmogonia).

6. Kerrigan, M., Historia śmierci, Warszawa 2009.

7. Kramer, K. P., Śmierć w różnych religiach świata, Kraków 2007.

8. Perner, H., Ritual Masks, South Carolina 1992.

9. Thomas, L.-V., Trup, Łódź 1980.

10. van der Leeuw, G., Fenomenologia religii, Warszawa 1997, s. 250-302 (cz. 2, C: Świętość w człowieku. Dusza).

11. Zuccaro, C., Teologia śmierci, Kraków 2004, s. 18-37.

12. Życie po śmierci w wielkich religiach, red. H. Coward, Warszawa 2003.

Literatura szczegółowa będzie podawana systematycznie na zajęciach w zależności od wybranej przez uczestników kursu do prezentacji i dyskusji kultury.

Wiedza - w wyniku przeprowadzonych zajęć student powinien być w stanie:

• wymienić i zdefiniować różne rodzaje śmierci;

• opisać rytuały towarzyszące ceremonii pogrzebowej;

• objaśnić zachowania związane z zagadnieniem śmierci;

• wskazać miejsce zagadnienia śmierci w społeczności danego kręgu kulturowego;

• przedstawić postrzeganie śmierci i rytuałów związanych z ceremonią pogrzebową w perspektywie historycznej;

• wskazać różnice i podobieństwa w rytuałach pogrzebowych występujących w różnych kręgach kulturowych.

Umiejętności - w wyniku przeprowadzonych zajęć student powinien umieć:

• wskazać pochodzenie zwyczajów związanych z rytuałem pogrzebowym;

• interpretować zwyczaje związane z rytuałem pogrzebowym;

• wskazać wzajemne oddziaływanie na siebie światopoglądu i wierzeń eschatologicznych;

• przeprowadzić analizę rytuałów pogrzebowych w danym kręgu kulturowym i wyniki swoich badań zaprezentować w formie pracy naukowej.

Kompetencje - w wyniku przeprowadzonych zajęć student nabędzie następujące postawy:

• wrażliwość na różnorodność zachowań związanych z rytuałem pogrzebowym;

• postępowanie zgodne z przyjętymi normami społecznymi w konkretnej sytuacji;

• zdolność do lepszego rozumienia zachowań społecznych;

• świadomość odrębności kulturowej, z jednoczesnym uwzględnieniem wspólnych elementów dla wszystkich kultur;

potrzeba uzupełniania wiadomości dotyczącej kulturowego dziedzictwa danej społeczności w celu zrozumienia jego współczesnego funkcjonowania.

Zaliczenie na ocenę wystawione na koniec semestru letniego

Warunkami zaliczenia kursu przez studenta jest aktywna obecność (obecność obowiązkowa) na zajęciach, dwukrotne (jedno w każdym semestrze) przedstawienie na zajęciach wybranej problematyki z podanych w programie kursu zagadnień. Przygotowane zagadnienie może dotyczyć pracy magisterskiej, jeśli jej temat odpowiada tematyce seminarium.

Bardzo proszę o obecność na pierwszym spotkaniu, wtedy bowiem zostaną dokładnie omówione warunki zaliczenia, wtedy też zaczyna się realizowanie programu kursu.