Selected Issues in Ethnology

Poszerzenie wiedzy studentów geografii na temat szeroko rozumianej etnologii

1. Charakterystyka przedmiotu badań i głównych kierunków i szkół: etnologii, antropologii kulturowej i jej nauk pomocniczych etnomuzykologii oraz etnologii religii. 2.Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym 3.Prezentacja umownego podziału etnicznego i etnograficznego Karpat. 5.Wyjaśnienie podstawowych pojęć dyscyplin etnologii, etnomuzykologii w oparciu o konkretne przykłady zjawisk kulturowych występujących na obszarach górskich: kosmogonia - religia Słowian, tradycja - obyczaj, rytuał-obrzęd, folklor-

folkloryzm, mit - legenda, religia-rytuał, magia, symbol i znak, oralność – piśmienność, regionalizm, etniczność - etnografia, kategoria swój - obcy. 6. Prezentacja niektórych kosmogonicznych przejawów kultury tradycyjnej ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk przyrody ożywionej (pierwotna funkcja wybranych drzew, zwierząt) i nieożywionej (pierwotna funkcja skał, masywów górskich, jaskiń, jezior - wody, ognia) oraz toponimów związanych z kosmognicznymi wyobrażeniami. KONWERSATORIUM Kategoria czasu. - Czas codzienny (profanum) i świąteczny (sacrum). Koncepcja czasu mitycznego, cyklicznego, historycznego. Rytuały „przejścia” na przykładzie Huculszczyzny i Podhala (czytanie wspólne tekstów, omawianie konkretnych obrzędów i innych zjawisk kulturowych). Kategoria „swój-obcy” - Przeciwstawienie „swojskości” i „obcości” w tradycyjnej kulturze ludowej i we współczesnej kulturze popularnej. Wyróżniki swojskości i obcości. Kategoria mit – legenda, bajka ludowa - interpretacja źródeł dotyczących ustnych przejawów folkloru z perspektywy etnologicznej, antropologicznej, religioznawczej i etnomuzycznej. - mit-legenda w toponomastyce Karpat Kategoria kultura – religia (Kosmogonia) - idee solarne i związane z kultem ognia na przykładach Huculszczyzny i Podhala

Literatura podstawowa: 1) Z. Benedyktowicz, Portrety :”obcego", Kraków 2000 (rozdz. Przeciwstawienie "swój - obcy" w etnografii, s.15 - 80). 2) Z. Jasiewicz, Początki polskiej etnologii i antropologii kulturowej (od końca XVIII wieku do roku 1918), Poznań 2011. 3) J. i R. Tomiccy, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975, s. 66-93. 4) J. Burszta, Folklor [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa – Poznań 1987.

5) M. Eliade, Traktat o historii religii, t. 1, Warszawa 1988 (wybrane rozdziały). 6) J. M. Roszkowski, Regionalizm ale jaki? [w:] Regionalizm – regiony – Podhale. Red. J. M. Roszkowski, Zakopane 1995. 7)A. Szyjewski, Etnologia Religii, Kraków 2016, s. 15-31, s. 72-103. 8) J. Stęszewski, Folklor i folkloryzm wczoraj, dziś i jutro [w:] Folder XXV Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą, Lublin 1991. 9) J. Szacki, Tradycja, przegląd problematyki, Warszawa 1971. 10) P. Kowalski, Leksykon - znaki świata: omen, przesąd, znaczenie, wydawnictwo PWM, 1998 (niektóre hasła z zajęć). 11) P. Kłapyta, Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym, [w:] Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury w Zawoi z okazji 30. „Babiogórskiej Jesieni”, 19 września 2014, red. U. Janicka-Krzywda, s. 9-26. 12) Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszak, Poznań 1987. 13) T. Borucki, Skąd się wzięły „morskie oka” w górach, „Wega”-Biuletyn Wielkiej Encyklopedii Gór i Alpinizmu”, nr. 7/2018, s. 409-417 (dostępny w internecie). 14) O. Hnatiuk, Wiedźmy, czarty i święci Huculszczyzny. Mity i legendy, Warszawa 1997. 15) K. Przerwa-Tetmajer, Bajeczny Świat Tatr, Warszawa 1905. 16) J. Cząstka-Kłapyta, Kolędowanie na Huculszczyźnie, red. A. Doboszewska, Kraków 2014 17)Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, t. VII, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 63-199. Literatura uzupełniająca: 18) Ph. Wheekwright, Symbol archetypowy [w:] Symbole i symbolika, red. M. Głowiński, Warszawa 1990. 19) A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 2018. 20) W. Ong, Nieco o psychodynamice oralności [w:] Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, Lublin 1992, s. 55-112.

21) J. G. Frazer, Złota Gałąź, Warszawa 1965. 22) Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. 23) K. Dadak-Kozicka, Folklor sztuką życia: u źródeł antropologii muzyki, Warszawa 1996. 24) Hobsbawm, T. Ranger, Tradycja wynaleziona, Kraków 2008.

Poszerzenie wiedzy studentów geografii na temat szeroko rozumianej etnologii

1. Charakterystyka przedmiotu badań i głównych kierunków i szkół: etnologii, antropologii kulturowej i jej nauk pomocniczych etnomuzykologii oraz etnologii religii. 2.Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym 3.Prezentacja umownego podziału etnicznego i etnograficznego Karpat. 5.Wyjaśnienie podstawowych pojęć dyscyplin etnologii, etnomuzykologii w oparciu o konkretne przykłady zjawisk kulturowych występujących na obszarach górskich: kosmogonia - religia Słowian, tradycja - obyczaj, rytuał-obrzęd, folklor-

folkloryzm, mit - legenda, religia-rytuał, magia, symbol i znak, oralność – piśmienność, regionalizm, etniczność - etnografia, kategoria swój - obcy. 6. Prezentacja niektórych kosmogonicznych przejawów kultury tradycyjnej ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk przyrody ożywionej (pierwotna funkcja wybranych drzew, zwierząt) i nieożywionej (pierwotna funkcja skał, masywów górskich, jaskiń, jezior - wody, ognia) oraz toponimów związanych z kosmognicznymi wyobrażeniami. KONWERSATORIUM Kategoria czasu. - Czas codzienny (profanum) i świąteczny (sacrum). Koncepcja czasu mitycznego, cyklicznego, historycznego. Rytuały „przejścia” na przykładzie Huculszczyzny i Podhala (czytanie wspólne tekstów, omawianie konkretnych obrzędów i innych zjawisk kulturowych). Kategoria „swój-obcy” - Przeciwstawienie „swojskości” i „obcości” w tradycyjnej kulturze ludowej i we współczesnej kulturze popularnej. Wyróżniki swojskości i obcości. Kategoria mit – legenda, bajka ludowa - interpretacja źródeł dotyczących ustnych przejawów folkloru z perspektywy etnologicznej, antropologicznej, religioznawczej i etnomuzycznej. - mit-legenda w toponomastyce Karpat Kategoria kultura – religia (Kosmogonia) - idee solarne i związane z kultem ognia na przykładach Huculszczyzny i Podhala

Literatura podstawowa: 1) Z. Benedyktowicz, Portrety :”obcego", Kraków 2000 (rozdz. Przeciwstawienie "swój - obcy" w etnografii, s.15 - 80). 2) Z. Jasiewicz, Początki polskiej etnologii i antropologii kulturowej (od końca XVIII wieku do roku 1918), Poznań 2011. 3) J. i R. Tomiccy, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975, s. 66-93. 4) J. Burszta, Folklor [w:] Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszczak, Warszawa – Poznań 1987.

5) M. Eliade, Traktat o historii religii, t. 1, Warszawa 1988 (wybrane rozdziały). 6) J. M. Roszkowski, Regionalizm ale jaki? [w:] Regionalizm – regiony – Podhale. Red. J. M. Roszkowski, Zakopane 1995. 7)A. Szyjewski, Etnologia Religii, Kraków 2016, s. 15-31, s. 72-103. 8) J. Stęszewski, Folklor i folkloryzm wczoraj, dziś i jutro [w:] Folder XXV Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu nad Wisłą, Lublin 1991. 9) J. Szacki, Tradycja, przegląd problematyki, Warszawa 1971. 10) P. Kowalski, Leksykon - znaki świata: omen, przesąd, znaczenie, wydawnictwo PWM, 1998 (niektóre hasła z zajęć). 11) P. Kłapyta, Wołoskie osadnictwo w Karpatach w aspekcie historyczno-geograficznym, [w:] Kultura pasterska łuku Karpat i jej oddziaływanie na kulturę Babiogórców. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Babiogórskie Centrum Kultury w Zawoi z okazji 30. „Babiogórskiej Jesieni”, 19 września 2014, red. U. Janicka-Krzywda, s. 9-26. 12) Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, red. Z. Staszak, Poznań 1987. 13) T. Borucki, Skąd się wzięły „morskie oka” w górach, „Wega”-Biuletyn Wielkiej Encyklopedii Gór i Alpinizmu”, nr. 7/2018, s. 409-417 (dostępny w internecie). 14) O. Hnatiuk, Wiedźmy, czarty i święci Huculszczyzny. Mity i legendy, Warszawa 1997. 15) K. Przerwa-Tetmajer, Bajeczny Świat Tatr, Warszawa 1905. 16) J. Cząstka-Kłapyta, Kolędowanie na Huculszczyźnie, red. A. Doboszewska, Kraków 2014 17)Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, red. W. Antoniewicz, t. VII, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 63-199. Literatura uzupełniająca: 18) Ph. Wheekwright, Symbol archetypowy [w:] Symbole i symbolika, red. M. Głowiński, Warszawa 1990. 19) A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 2018. 20) W. Ong, Nieco o psychodynamice oralności [w:] Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, Lublin 1992, s. 55-112.

21) J. G. Frazer, Złota Gałąź, Warszawa 1965. 22) Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. II, red. M. Biernacka, M. Frankowska, W. Paprocka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź. 23) K. Dadak-Kozicka, Folklor sztuką życia: u źródeł antropologii muzyki, Warszawa 1996. 24) Hobsbawm, T. Ranger, Tradycja wynaleziona, Kraków 2008.