Historia myśli politycznej

Opis kursu: Celem konwersatorium jest przedstawienie najważniejszych nurtów myśli politycznej, głównie w kręgu europejskim i zachodnim, od starożytności do wieku XX, które miały istotny wpływ na ukształtowanie się XX-wiecznych totalitaryzmów. Równocześnie przedmiotem refleksji będą ci myśliciele i nurty filozofii politycznej, które ostrzegały lub przeciwstawiały się tendencjom ku totalitarnym.

Problematyka ta zostanie przedstawiona w historycznym kontekście zachodzących procesów politycznych, cywilizacyjnych kulturowych i filozoficznych kolejnych epok, ze wskazaniem na zjawiska ciągłości, kontynuacji i wzajemnego wpływu myśli.

Podstawą dyskusji prowadzonych na konwersatorium będą zalecone i zestawione w sylabusie teksty najwybitniejszych i najbardziej wpływowych filozofów i twórców idei politycznych oraz poświęcone im opracowania.

Tematyka kursu (główne zagadnienia) :

1. Dziedzictwo myśli świata starożytnego: od cywilizacji Wschodu, przez Platona do św. Augustyna. Spuścizna europejskiego Średniowiecza: konflikt uniwersalizmów; herezje; nurty apokaliptyczne w tradycji chrześcijańskiej.

2. Główne nurty myśli politycznej epoki nowożytnej XVI-XVII w. i ich peryferia: wpływ reformacji i protestantyzmu; uzasadnienie absolutyzmu; utopie społeczne; anabaptyzm; radykalne nurty protestanckiej rewolucji angielskiej XVII w.

3. Oświecenie europejskie i jego radykalne interpretacje w XVIII w. Filozoficzne źródła i uzasadnienie rewolucji: Wolter, Rousseau i in. Rewolucja francuska a „rewolucja amerykańska”.

4. Rewolucja Francuska, jej ideologie oraz jej apologeci i krytycy w XVIII-XIX: konserwatywni (myśl kontrrewolucyjna i narodziny konserwatyzmu: Burke, de Maistre, Krasiński i inni); liberalni (Constant, Tocqueville, Bentham, Mill).

5. „Płonące umysły”: twarze rewolucyjnego radykalizmu w XIX w.: od komunizm Babeufa po anarchizm Bakunina. Kontynuatorzy idei rewolucyjnych: radykalny demokratyzm karbonariuszy; „blankizm”; socjalizm „utopijny” (Saint-Simon, Fourier, Owen, Cabet); komunizm (Wilhelm Weitling; Marks, Engels); „luksemburgizm”; anarchizm (Proudhon, Bakunin, Kropotkin);

6. Między Imperium a „rosyjskim buntem”: dziedzictwo „Rosyjskiej Idei” - od Filoteusza i Iwana Groźnego do Hercena, Danilewskiego i Dostojewskiego.

7. Rosja i Zachód XVIII-XIX w. A). Rosja jako „biała karta” filozofów Oświecenia, „la-boratorium wielkich eksperymentów społecznych”, ziemia obiecana furierowskich falansterów, „kraj przyszłości” saintsimonistycznej asocjacji i penitentiary inspection-house utylitarysty Benthama, od Leibnitza po Marksa po myśl amerykańską XIX w.; „mirage russe” kontrre-wolucjonistów. B). Rosja i rewolucja: recepcja rosyjskiego imperium i rewolucji (Mickiewicz, Krasiński, Kamieński, Gurowski; Custine, Donoso Cortés, markiz de Valdegamas i in.).

8. Intelektualne źródła rosyjskiego radykalizmu i bolszewizmu: od dekabrystów, przez „rosyjski socjalizm”, narodnictwo, do Lenina.

9. „Bunt mas”: wpływ teorii ekonomicznych, społecznych, biologicznych i rasowych na filozofię polityczną oraz ideologie ruchów społecznych i politycznych: darwinizm, rasizm, socjalizm; nauka społeczna Kościoła – druga poł. XIX w – pocz. XX w.

10. Naród, nacjonalizm i patriotyzm oraz ich interpretacje w XIX i XX w.

11. Filozofia polityczna i intelektualne źródła europejskich faszyzmów oraz nazizmu niemieckiego w XX w.

12. Komunizm rosyjski: od Lenina, przez Stalina do Gorbaczowa

13. Główne nurty marksizmu i komunizmu oraz ich „herezje” w XX w. jako idee rewolucyjne: eurokomunizm, komunizm narodowy (titoizm); maoizm; eksperyment „czerwonych Khmerów”; „czarny komunizm” Afryki; chrześcijaństwo i komunizm – „teologia wyzwolenia” w Ameryce Łacińskiej i in.

14. Antykomunizm i antyfaszyzm jako prądy intelektualne w XX w.

15. Spuścizna (i synteza) dziedzictwa myśli imperialnej, „Rosyjskiej Idei” i komunizmu w myśli rosyjskiej: od Sołżenicyna, Panarina i Dugina do Putina 1991-2017

Podstawowa literatura przedmiotu:

Podręcznik podstawowy:

• Leo Strauss, Joseph Cropsey, Historia filozofii politycznej, Warszawa 2010 (wybrane rozdziały).

Pozostałe podręczniki (do sprawdzania i uzupełniania faktografii), do wyboru:

• W. Julian Korab-Karpowicz, Historia filozofii politycznej od Tukidydesa do Locke’a. Tradycja klasyczna i jej krytycy, Kęty 2010.

• Myśliciele polityczni. Od Sokratesa do współczesności, red. David Boucher, Paul Kelly, tłum. Alicja Dąbrowska, Tomasz Sieczkowski, Kraków 2008.

• Grzegorz Leopold Seidler, Przedmarksowska myśl polityczna, Kraków 1978.

• Jan Baszkiewicz, Franciszek Ryszka, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1979.

• Grzegorz Kucharczyk, Mała historia polskiej myśli politycznej, Dębogóra 2007.

• Andrzej Walicki, Zarys myśli rosyjskiej. Od Oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Kraków 2005.

• Jan Baszkiewicz, Myśl polityczna wieków średnich, Poznań 1998.

• Henryk Olszewski, Maria Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Poznań 1993.

• Lech Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XX wieku, Warszawa 2005.

• Andrzej Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 2006.

• Rett R. Ludwikowski, Główne nurty polskiej myśli politycznej 1815-1890, Warszawa 1982.

• Rett R. Ludwikowski, Historia polskiej myśli politycznej, Warszawa 2012.

• Benjamin J. Schwartz, Starożytna myśl chińska, Kraków 2009

• Krystyna Chojnicka, Wiesław Kozub-Ciembroniewicz (red.), Doktryny polityczne XIX i XX wieku, Kraków 2000.

• Krystyna Chojnicka, Henryk Olszewski, Historia doktryn politycznych i prawnych. Podręcznik akademicki, Poznań 2004.

• Marcin Król, Historia myśli politycznej. Od Machiavellego po czasy współczesne, Gdańsk 1998.

• Jacek Bartyzel, Bogdan Szlachta, Adam Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1-2, Radom 2007, 2009.

II. Literatura uzupełniająca:

• Isaiah Berlin, Dwie koncepcje wolności, Warszawa 1991.

• Isaiah Berlin, Korzenie romantyzmu, Poznań 2004.

• Isaiah Berlin, Pokrzywione drzewo człowieczeństwa, red. Henry Hardy, Warszawa 2004.

• Alasdair MacIntyre, Krótka historia etyki. Historia moralności od czasów Homera do XX wieku, Warszawa 2012.

• Ludwig von Mises, Liberalizm w tradycji klasycznej, Kraków 2001.

• Leo Strauss, Prawo naturalne w świetle historii, Warszawa 1969.

• Zbigniew Stawrowski, Prawo naturalne a ład polityczny, Kraków-Warszawa 2006.

• Pierre Manent, Intelektualna historia liberalizmu, Kraków 1994.

• Jacek Bartyzel, „Umierać, ale powoli!”. O monarchistycznej i katolickiej kontrrewolucji w Europie romańskiej 1815-200, Kraków 2006.

• Ryszard Skarzyński, Konserwatyzm. Zarys dziejów filozofii politycznej, Warszawa 1998.

III. Wybory tekstów klasycznych

• Historia myśli politycznej. Antologia tekstów, oprac. W. Bernacki, K. Chojnicka i in., Kraków 2000.

• Historia idei politycznych. Wybór tekstów, opr. S. Filipowicz i in., t. 1-2, Warszawa 2001.

• Władza wolność prawo. Wybór tekstów z historii doktryn politycznych dla studiujących prawo, nauki polityczne i filozofię, red. B. Szlachta, Kraków 1994.

• Barbara Kozub-Ciembroniewicz, Wiesław Kozub-Ciembroniewicz, Jacek M. Majchrowski, Doktryny prawno-polityczne; t. 1, Starożytność. Platon, Arystoteles, Cicero, Św. Augustyn, Kraków-Nowy Sącz 1996, t. 2, Średniowiecze. Odrodzenie, Kraków 1999.

• Filozofia i myśl społeczna rosyjska (1825-1861). Antologia w opracowaniu A. Walickiego, Warszawa 1961.

IV. Teksty klasyczne (wybór – m.in.):

• Tukidydes, Wojna peloponeska, z języka greckiego przełożył przedmową i przypisami oparzył Kazimierz Kumaniecki, Warszawa 2003 (wybrane rozdziały).

• Platon, Państwo, Kęty 2003.

• Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 5 (Etyka Nikomachejska, Etyka wielka), Warszawa 1996; t. 6 (Polityka), Warszawa 2001.

• Cyceron, O państwie, O prawach, Kęty 1998.

• Św. Augustyn, Państwo Boże, przeł. Władysław Kubicki, Kęty 1998.

• Święty Tomasz z Akwinu, O królowaniu – królowi Cypru, tłum. i komentarz Mateusz Matyszkowicz, Kraków 2006.

• Marsyliusz z Padwy, Obrońca pokoju, przeł. W. Seńko, Kęty 2006.

• Wilhelm Ockham, 2005, Dialog. Część pierwsza, przeł. J. Surzyn, Kęty. (wybrane rozdziały).

• Dante Alighieri, Monarchia, przeł. W. Seńko, Kęty 2002.

• Niccolo Machiavelli, Książę, przełożył Czesław Nanke. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza, przełożył Krzysztof Żaboklicki, Warszawa 1984.

• Jean Bodin, Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej, oprac. Zofia de Callier, Remigiusz Bierzanek, Zygmunt Izdebski, tłum. Jerzy Wróblewski, Warszawa 1958.

• Thomas Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, przełożył Czesław Znamierowski, wstęp i przypisy J. C. A. Gaskin, Warszawa 20909.

• John Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992.

• Monteskiusz, O duchu praw, Kraków 2003.

• Jean Jacques Rousseau, Umowa społeczna, Kęty 2007.

• Immanuel Kant, Rozprawy z filozofii historii, Kęty 2005.

• Edmund Burke, Rozważania o rewolucji we Francji, Kraków 1994.

• Joseph de Maistre, O papieżu, Warszawa-Ząbki 2008.

• Juan Donoso Cortés, O dyktaturze, „Res Publica Nowa” 2007, nr 1, s. 150-160.

• Alexis de Tocqueville, Dawny ustrój i rewolucja, Kraków 1994.

• John Stuart Mill, Utylitaryzm. O wolności, Warszawa 2006.

• Karol Marks, Fryderyk Engels, Manifest komunistyczny (różne wydania)

• Włodzimierz Lenin, Państwo a rewolucja (różne wydania).

• Benito Mussolini, Doktryna faszyzmu, red. i przypisy Piotr R. Jankowski, wstęp Tomasz Wituch, (reprint, wydanie oryginalne: Lwów 1935).