Cardiology (part of Internal Medicine)

Wykłady (40 godzin)

I. Wprowadzenie – specyfika wywiadu i badania kardiologicznego (1 godzina)

a. Zwrócenie szczególne uwagi na typowe dolegliwości kardiologiczne

b. Umiejętność prawidłowej oceny stanu hemodynamicznego:

i. wg uproszczonej skali Forrestera

ii. wg Killipa

c. Umiejętność oceny i rozróżnienia zastoju prawo- i lewo-komorowego

d. Podstawy fizykalnego badania tętnic i żył

II. Podstawy EKG część I (2 godziny)

a. Podstawy fizyczne EKG

b. Rodzaje EKG – 12-odprowadzeniowy, Holter, wewnątrz-przełykowe, monitorowanie EKG w warunkach szpitalnych

c. Wszczepialne urządzenia rejestrujące

III. Podstawy EKG część II (2 godziny)

a. Ocena podstawowego rytmu serca

b. Ocena osi serca

c. Ocena stopnia przewodnictwa

i. Zatokowo-przedsionkowego

ii. Przedsionkowo-komorowego

iii. Śród-komorowego, w tym bloki wiązek pęczka Hisa

d. Ocena morfologii składowych zapisu EKG

i. Odstępy i odcinki

ii. Załamek P – kryteria rozpoznawania powiększenia lewego i prawego przedsionka

iii. Załamek Q – kryteria świadczące o patologicznym załamku

iv. Załamek R – kryteria rozpoznawania powiększenia/przerostu lewej i prawej komory

v. Załamek S i T – zaburzenia okresu repolaryzacji, niedokrwienie

e. Podstawy interpretacji EKG u chorego ze sztucznym stymulatorem serca

f. Użyteczność monitorowania EKG metodą Holtera w praktyce kardiologicznej

IV. Zaawansowane opisywanie EKG (1 godzina)

a. Rozpoznawanie podstawowego rytmu serca

b. Rozpoznawanie niedokrwienia mięśnia serca

i. Ostry zawał serca z uniesieniem i bez uniesienia odcinka ST

ii. Cechy przebytego zawału mięśnia serca

iii. Diagnostyka różnicowa zmian niedokrwiennych

c. Integracja zapisu EKG

V. Podstawy nie-inwazyjnej kardiologicznej diagnostyki (2 godziny)

a. Badania obciążeniowe:

i. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa

ii. Echokardiograficzna próba wysiłkowa

b. Echokardiografia

i. Podstawy fizyczne

ii. Podstawowe projekcje echokardiograficzne

iii. Podstawowe pomiary echokardiograficzne

1. Morfologiczne – wymiary jam, grubości ścian, objętości jam

2. Czynnościowe – pomiar frakcji wyrzutowej i frakcji skracania

iv. Ocena funkcji skurczowej i rozkurczowej

v. Ocena hemodynamiki zastawek serca

c. Kardiologiczny rezonans magnetyczny:

i. Podstawy fizyczne

ii. Podstawowe metody obrazowania

iii. Zalety obrazowania

iv. Kwalifikacja i przeciwwskazania do badania

d. Scyntygrafia serca:

i. Podstawy fizyczne

ii. Podstawowe metody obrazowania

iii. Znaczenie scyntygrafii w procesie diagnostycznym

VI. Podstawy inwazyjnej diagnostyki kardiologicznej (1 godzina)

a. Rodzaje dostępów naczyniowych

i. Dostęp do układu tętniczego/żylnego

ii. Metodyka nakłucia tętnicy/żyły

b. Podstawy cewnikowania lewego serca

i. Podstawy anatomii i fizjologii krążenia wieńcowego

ii. Koronarografia

iii. Wentrykulografia/aortografia

iv. Zapis ciśnień

c. Podstawy cewnikowania prawego serca

i. Wentrykulografia/angiografia

ii. Metodyka pomiarów hemodynamicznych

VII. Podstawy kardiologicznej diagnostyki laboratoryjnej (1 godzina)

a. Parametry laboratoryjne o największym znaczeniu w diagnostyce i terapii

i. Ocena profilu ryzyka sercowo-naczyniowego

1. Lipidogram

2. Glukoza

3. Inne parametry wpływające na ryzyko

ii. Laboratoryjna diagnostyka niedokrwienia serca

1. Troponiny

2. Kinaza keratynowa wraz z podfrakcjami

3. Inne parametry świadczące o niedokrwieniu serca

iii. Laboratoryjna diagnostyka stopnia wydolności serca

1. Peptydy natriuretyczne

iv. Diagnostyka zaburzeń krzepnięcia i monitorowanie dawkowania leków przeciwzakrzepowych

1. Parametry układu krzepnięcia

2. Zasady leczenia przeciwzakrzepowego i przeciwpłytkowego: heparyny niefrakcjonowane i drobno-cząsteczkowe, antagoniści witaminy K, nowe leki przeciwzakrzepowe, aspiryna i antagoniści receptora P2Y12, kojarzenie wzajemne leków przeciwpłytkowych oraz z lekami przeciwkrzepliwymi

VIII. Podstawy elektrofizjologii i możliwości elektroterapii (1 godzina)

a. Wskazania i podstawowe zasady interpretacji badania elektrofizjologicznego (EPS)

b. Zasady kwalifikacji chorych do ablacji przezskórnej:

i. w częstoskurczach nadkomorowych - drogi dodatkowej (AVRT) i drogi wolnej (AVNRT)

ii. w trzepotaniu przedsionków - cieśni trójdzielno-żylnej

iii. w migotaniu przedsionków- okrążającej ujścia żył płucnych i łącza AV

iv. komorowego ogniska arytmii

IX. Podstawy interwencyjnego i operacyjnego leczenia chorób serca i naczyń (1 godzina)

a. Przezskórne interwencje wieńcowe – opis procedury, technika, przykłady

b. Pomostowanie aortalno wieńcowe – opis procedury, technika, przykłady

c. Naprawa i wymiana zastawki serca – opis procedury, technika, przykłady

X. Kardiologia szczegółowa

a. Przewlekła niewydolność serca (3 godziny)

i. Wprowadzenie – epidemiologia, podziały, wprowadzenie pojęć niewydolności serca z obniżoną (HFrEF) i zachowaną (HFpEF) frakcją wyrzutową lewej komory

ii. Patofizjologia niewydolności serca

iii. Objawy niewydolności serca

iv. Diagnostyka

1. Diagnostyka obrazowa

a. Znaczenie echokardiografii

b. Pozostałe badania obrazowe: rezonans serca, scyntygrafia, PET

2. Diagnostyka inwazyjna

a. Znaczenie koronarografii

b. Znaczenie badań hemodynamicznych

3. Diagnostyka laboratoryjna

v. Farmakoterapia niewydolności serca

1. Podstawy wielo-lekowej blokady neurohormonalnej

a. antagoniści receptorów adrenergicznych (beta-blokery)

b. inhibitory układu renina-angiotensyna-aldosteron (inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę – ACE-I, antagoniści receptora angiotensyny – ARB, antagoniści receptorów mineralokortykoidowych – MRA, inhibitory neprilisiny, inhibitory reniny)

2. Inne leki stosowane w niewydolności serca:

a. Iwabradyna,

vi. Zasady kwalifikacji chorych do:

1. terapii resynchronizacyjnej ± ICD

2. rewaskularyzacji

3. mechanicznego wspomagania czynności lewej komory

4. transplantacji serca

b. Ostra niewydolność serca (2 godziny)

i. Wprowadzenie – definicja i klasyfikacja, epidemiologia, objawy, patofizjologia

ii. Diagnostyka

1. Rola badań fizykalnego, obrazowych i laboratoryjnych

2. Diagnostyka różnicowa

iii. Terapia

1. Farmakoterapia

a. Diuretyki

i. Podział i podstawowe mechanizmy działania

ii. Praktyczne zastosowanie diuretyków

b. Leki naczynio-rozszerzające

i. Uzasadnienie do stosowania i mechanizmy działania

ii. Praktyczne zastosowanie vasodilatorów

c. Leki inotropowo dodatnie

i. Podział i podstawowe mechanizmy działania

ii. Praktyczne zastosowanie

d. Leki naczynio-skurczowe

i. Uzasadnienie do stosowania i mechanizmy działania

ii. Praktyczne zastosowanie vasopresorów

2. Nie-farmakologiczne metody terapeutyczne

a. Tlenoterapia

i. Uzasadnienie i mechanizmy działania

ii. Nie-inwazyjna wentylacja mechaniczna

b. Terapia nerko-zastępcza

c. Ultrafiltracja

iv. Algorytmy terapeutyczne

c. Kardiomioptie (2 godziny)

i. Wprowadzenie – definicja i klasyfikacja

ii. Kardiomiopatia rozstrzeniowa

1. Epidemiologia, patofizjologia, objawy, rokowanie

2. Algorytm diagnostyczny

3. Terapia farmakologiczna i niefarmakologiczna

iii. Kardiomiopatia przerostowa

1. Epidemiologia, patofizjologia, objawy, rokowanie

2. Terapia farmakologiczna i niefarmakologiczna

3. Problematyka i prewencja nagłego zgonu sercowego

a. Kalkulator 5-letniego prawdopodobieństwa NZK i implikacje praktyczne

iv. Kardiomiopatia restrykcyjna

1. Epidemiologia, patofizjologia, objawy, rokowanie

2. Algorytm diagnostyczny

3. Terapia farmakologiczna i niefarmakologiczna

v. Arytmogenna kardiomiopatia prawej komory

1. Epidemiologia, patofizjologia, objawy, rokowanie

2. Kryteria rozpoznania

3. Terapia farmakologiczna i niefarmakologiczna

a. Problematyka i prewencja nagłego zgonu sercowego

vi. Inne kardiomiopatie

1. Kardiomiopatia połogowa

2. Kardiomiopatia z niescalenia lewej komory

3. Kardiomiopatia tako-tsubo

d. Zapalenie mięśnia serca (1 godzina)

i. Wprowadzenie – definicja, epidemiologia, objawy, patofizjologia

ii. Diagnostyka

1. Badania obrazowe

2. Wstępne badania laboratoryjne

3. Badania inwazyjne

a. Biopsja mięśnia serca – opis procedury, biopsja lewej i prawej komory, powikłania

b. Rola biopsji serca w diagnostyce zapalenia mięśnia serca

4. Badania bioptatów mięśnia serca

a. Histopatologia

i. Kryteria Dallas

b. Immunohistochemia

c. Biologia molekularna

i. Rola wirusów w patogenezie zapalenia

ii. DNA i RNA wirusy – możliwości detekcji

5. Algorytm diagnostyczny

iii. Terapia

1. Standardowa terapia niewydolności serca

2. Celowana terapia w oparciu o wynik biopsji

iv. Konsekwencje zapalenia mięśnia serca

1. Kardiomiopatia zapalna

e. Najczęstsze wrodzone wady serca (3 godziny)

i. Wprowadzenie – epidemiologia, diagnostyka

ii. Wrodzone wady serca – szczegółowo

a. Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej

b. Ubytek przegrody międzykomorowej

c. Przetrwały przewód tętniczy

d. Zespół Marfana

e. Koarktacja aorty

f. Anomalia Ebsteina

g. Tetralogia Fallota

h. Przełożenie wielkich pni tętniczych

i. Serce jednokomorowe i operacja Fontana

j. Zespół Eisenmengera

iii. Metody leczenia

1. zabiegi kardiochirurgiczne

2. zbiegi przezskórne: zamykanie ubytków w przegrodach serca (PFO, ASD, VSD)

iv. Zasady kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych, przezskórnych, hybrydowych

f. Nabyte wady serca (3 godziny)

i. Wprowadzenie – epidemiologia, diagnostyka

ii. Nabyte wady serca – szczegółowo

1. Niedomykalność zastawki aortalnej – ocena kliniczna, przebieg naturalny, wskazania do leczenia chirurgicznego, farmakoterapia

2. Zwężenie zastawki aortalnej – ocena kliniczna, przebieg naturalny, wskazania do leczenia chirurgicznego, farmakoterapia

3. Niedomykalność zastawki mitralnej – ocena kliniczna, przebieg naturalny, pierwotna i wtórna niedomykalność mitralna, wskazania do leczenia chirurgicznego, farmakoterapia

4. Zwężenie zastawki mitralnej – ocena kliniczna, przebieg naturalny, wskazania do leczenia chirurgicznego, farmakoterapia

5. Niedomykalność i zwężenie zastawki trójdzielnej – ocena kliniczna, przebieg naturalny, wskazania do leczenia chirurgicznego, farmakoterapia

6. Protezy zastawkowe – wybór protezy zastawkowej, postępowanie po wymianie zastawki (leczenie przeciwkrzepliwe, zakrzepica zastawki, hemoliza i przeciek około-zastawkowy)

iii. Metody leczenia

1. zabiegi kardiochirurgiczne

2. zbiegi przezskórne: TAVI, walwuloplastyka mitralna, Mitra-Clip

iv. Zasady kwalifikacji do zabiegów chirurgicznych, przezskórnych, hybrydowych

g. Migotanie przedsionków (2 godziny)

i. Wprowadzenie – definicja i klasyfikacja, epidemiologia, patofizjologia

ii. Diagnostyka

1. Objawy kliniczne – klasyfikacja EHRA

2. Rola EKG, monitorowania Holtera, wszczepialnych urządzeń rejestrujących, implantowanych rozruszników/ICD

3. Screening migotania przedsionków

iii. Migotanie przedsionków a inne choroby układu krążenia

1. Niewydolność serca

2. Nadciśnienie tętnicze

3. Wady zastawkowe

iv. Farmakoterapia

1. Podstawowe leki – beta-blokery, nie-dihydropirydynowe blokery kanałów wapniowych, digoksyna, amiodaron

2. Inne leki anty-arytmiczne – dronaderon, flekainind, propafenon, disopiramid, defetylid, sotalol

3. Strategia kontroli rytmu a częstości rytmu

a. Wprowadzenie do problemu

b. Algorytmy terapeutyczne

v. Leczenie inwazyjne

1. Ablacja

a. Opis procedury, rodzaje ablacji, uzasadnienie

b. Wyniki ablacji

c. Aktualne wskazania

2. Leczenie chirurgiczne

vi. Prewencja udaru mózgu i innych powikłań zakrzepowo-zatorowych

1. Wprowadzenie – epidemiologia, konsekwencje udaru, skale ryzyka CHA2DS2-VASc i HAS-BLED

2. Farmakologiczna prewencja udaru

a. Antagoniści witaminy K

i. Rodzaje, sposoby prowadzenia terapii

ii. Problemy i powikłania

b. Nowe doustne leki przeciw-zakrzepowe

i. Rodzaje i mechanizmy działania

1. Bezpośredni inhibitor trombiny – dabigatran

2. Inhibitory czynnika Xa – rivaroksaban, apiskaban, edoksaban

3. Specyficzne “antidota”

ii. Najważniejsze randomizowane badania kliniczne

c. Aktualne wskazania do leczenia przeciw-zakrzepowego

3. Nie-farmakologiczna prewencja udaru

a. Zamknięcie uszka lewego przedsionka – opis procedury, uzasadnienie, wskazania

h. Nadciśnienie płucne (2 godziny)

i. Wprowadzenie – definicje, epidemiologia, patofizjologia

ii. Aktualna klasyfikacja nadciśnienia płucnego

iii. Diagnostyka

1. Obraz kliniczny

2. Badania – RTG klatki piersiowej, EKG, badania czynnościowe układu oddechowego i gazometria tętnicza, echokardiografia, scyntygrafia wentylacyjno-perfuzyjna, tomografia komputerowa, badania laboratoryjne, cewnikowanie prawostronne wraz z próbą odwracalności

3. Ocena ciężkości choroby

4. Algorytm diagnostyczny

iv. Terapia

1. Zalecenia ogólne

2. Leczenie uzupełniające – tlenoterapia, diuretyki, przeciw-zakrzepowe

3. Leczenie swoiste

a. Antagoniści receptorów wapniowych

b. Prostanoidy

c. Antagoniści receptorów endoteliny

d. Inhibitory fosfodiesterazy typu 5

e. Leczenie zabiegowe

i. Przedsionkowa septostomia balonowa

ii. Przeszczep płuc i/lub serca

iii. Endarterektomia płucna i angioplastyka balonowa tętnic płucnych

f. Algorytm terapeutyczny

i. Zatorowość płucna (1 godzina)

i. Wprowadzenie – epidemiologia, czynniki predysponujące, patofizjologia, klasyfikacja ciężkości

ii. Diagnostyka

1. Obraz kliniczny

2. Oszacowanie prawdopodobieństwa klinicznego

3. Badania – echokardiografia, scyntygrafia wentylacyjno-perfuzyjna, tomografia komputerowa w algorytmie zatorowości, ultrasonografia kompresyjna, badania laboratoryjne – D-dimery

4. Strategie diagnostyczne w zależności od stopnia ryzyka

iii. Leczenie

1. Fibrynoliza

2. Chirurgiczna embolektomia płucna

3. Przezskórna embolektomia i fragmentacja z użyciem cewnika

4. Leczenie przeciw-krzepliwe w fazie ostrej i przewlekle

5. Filtry żylne

iv. Sytuacje szczególne

1. Ciąża

2. Nowotwór złośliwy

3. Przewlekłe zatorowo-zakrzepowe nadciśnienie płucne

j. Choroby aorty i głównych tętnic (1 godzina)

i. Wprowadzenie

1. Tętniaki aorty – definicja, klasyfikacja, objawy, patofizjologia, metody obrazowe, wskazania do leczenia chirurgicznego/endo-waskularnego

2. Tętniak rozwarstwiający aorty

ii. wskazania do angiografii aorty i tętnic obwodowych

k. Omdlenia (1 godzina)

i. Wprowadzenie – definicja, klasyfikacja, epidemiologia, rokowanie

1. Omdlenie odruchowe (omdlenie neurogenne)

2. Hipotonia ortostatyczna oraz zespoły nietolerancji ortostatycznej

3. Omdlenie kardiogenne (sercowo-naczyniowe)

ii. Diagnostyka

1. Masaż zatoki szyjnej

2. Próba ortostatyczna

a. Aktywna pionizacja

b. Test pochyleniowy

3. Monitorowanie EKG (nieinwazyjne i inwazyjne)

iii. Leczenie

l. Postępowanie w nagłym zatrzymaniu krążenia (1 godzina)

i. Wprowadzenie (epidemiologia, patofizjologia – najczęstsze mechanizmy i choroby kardiologiczne i nie-kardiologiczne)

1. Diagnostyka różnicowa częstoskurczów z szerokimi i wąskimi zespołami QRS

ii. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa

1. Bez-przyrządowa resuscytacja krążeniowo-oddechowa

2. Przyrządowa resuscytacja krążeniowo-oddechowa

3. Bezpośrednie postępowanie po skutecznej resuscytacji

iii. Zasady prewencji pierwotnej i wtórnej nagłej śmierci sercowej.

iv. Wskazania do i szczegółowe postępowanie w defibrylacji, kardiowersji elektrycznej/farmakologicznej.

v. Wskazania do sztucznej stymulacji serca i wszczepienia ICD

XI. Zasady kwalifikacji kardiologicznej oraz przygotowania chorych do zabiegów poza-sercowych (1 godzina)

XII. Zasady postępowania w szczególnych sytuacjach klinicznych (1 godzina)

a. kobiety w ciąży ze schorzeniami kardiologicznymi

b. dorośli z wrodzonymi wadami serca

c. zmiany w zakresie układu krążenia stwierdzane u osób uprawiających sport

d. odrębności farmakoterapii chorób układu krążenia u chorych w podeszłym wieku

XIII. Zaburzenia w zakresie układu krążenia u chorych z (1 godzina)

a. niewydolnością nerek

b. chorobami tkanki łącznej

c. wpływ leków niekardiologicznych na układ krążenia:

i. NLPZ

ii. glikokortykosteroidy

iii. leki onkologiczne

Seminaria i warsztaty (20 godzin)

Podstawowym celem zajęć będzie utrwalenie wiadomości i dyskusja nad zagadnieniami poruszanymi w trakcie wykładów, a także praktyczna nauka interpretacji badań diagnostycznych. W trakcie zajęć studenci otrzymują, m. in. zapisy EKG wszystkich zagadnień omawianych w czasie wykładów, będą analizować obrazy echokardiograficzne, rezonansu magnetycznego, scyntygraficzne i koronarograficzne. Ponadto, każdy student przedstawi 15-minutową prezentację na temat najnowszych osiągnięć diagnostyczno-terapeutycznych w wybranym przez siebie zagadnieniu, zgodnym z realizowanym programem.

I. Podstawy EKG (3 godziny)

a. Przypomnienie najważniejszych kryteriów diagnostycznych

b. Zasady opisu EKG

c. Przykłady do samodzielnej analizy:

i. Ocena stopnia przewodnictwa – zatokowo-przedsionkowego, przedsionkowo-komorowego, śród-komorowego, w tym bloki wiązek pęczka Hisa

ii. Ocena morfologii składowych zapisu EKG - odstępy i odcinki, załamek P, załamek Q, załamek R, zespół QRS, załamek S i T

II. EKG dla zaawansowanych (2 godziny)

a. Rozpoznawanie niedokrwienia mięśnia serca

i. Ostry zawał serca z uniesieniem i bez uniesienia odcinka ST

ii. Cechy przebytego zawału mięśnia serca

iii. Diagnostyka różnicowa zmian niedokrwiennych

b. Integracja zapisu EKG

c. Samodzielne opisywanie EKG

III. Nieinwazyjna diagnostyka kardiologiczna (3 godziny)

a. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa

b. Echokardiografia

c. Scyntygrafia serca

d. Rezonans magnetyczny

IV. Inwazyjna diagnostyka kardiologiczna (2 godziny)

a. Koronarografia, wentrykulografia, angiografia

b. Cewnikowanie prawostronne

V. Elektrokardiologia (3 godziny)

a. Stymulatory serca

i. Podstawy działania, podział stymulatorów, opis procedury implantacji, technika

ii. Podsumowanie wskazań do stałej stymulacji serca

iii. Szczególne postacie urządzeń stymulujących

1. Terapia resynchronizująca

2. Kardiowertery-defibrylatory

3. Implantowane urządzenia rejestrujące

b. Badanie elektrofizjologiczne

i. Podstawy badania, opis procedury, technika

ii. Przykłady badań

iii. Próby interpretacji

c. Elektroterapia

i. Ablacja – podstawy, opis procedury, technika

ii. Przykłady ablacji

iii. Podsumowanie wskazań do ablacji

VI. Kardiologiczna diagnostyka laboratoryjna (1 godzina)

a. Laboratoryjne profilowanie ryzyka sercowo-naczyniowego

b. Laboratoryjna diagnostyka niedokrwienia serca

c. Laboratoryjna diagnostyka niewydolność serca

d. Laboratoryjna diagnostyka zatorowości płucnej

e. Zalety i wady diagnostyki laboratoryjnej – czułość/specyficzność, wyniki fałszywie ujemne/fałszywie dodatnie

VII. Kardiologia szczegółowa (4 godziny)

a. Przewlekła i ostra niewydolność serca – przypadki kliniczne

b. Kardiomiopatie i zapalenia mięśnia serca – przypadki kliniczne

c. Wrodzone i nabyte wady serca – przypadki kliniczne

d. Nadciśnienie płucne i zatorowość płucna – przypadki kliniczne

VIII. Prezentacje studentów i dyskusja (2 godziny)

Ćwiczenia kliniczne (20 godziny)

Studenci będą mieli możliwość badania podmiotowego i przedmiotowego pacjentów z omawianymi w trakcie wykładów i seminariów chorobami układu krążenia. Ponadto będą mieli dostęp do wyników badań, w tym do zarejestrowanych badań (np. echokardiografii, koronarografii). Każdy pacjent będzie wspólnie omawiany, zaproponowana zostanie dalsza diagnostyka i terapia.

1. Interna Szczeklika - Podręcznik chorób wewnętrznych 2017. Medycyna Praktyczna 2017

2. Gajewski P, Jaeschke R, Brożek J. Podstawy EBM czyli medycyny opartej na danych naukowych dla lekarzy i studentów medycyny. Medycyna Praktyczna.

3. Opie LH, Gersh BJ. Drugs for the heart. Elsevier Saunders.

4. Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, et a. 2016 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure: The Task Force for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure of the European Society of Cardiology (ESC)Developed with the special contribution of the Heart Failure Association (HFA) of the ESC. Eur Heart J. 2016;37(27):2129-200.

5. Kirchhof P, Benussi S, Kotecha D, et al. 2016 ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation developed in collaboration with EACTS. Eur Heart J. 2016;37:2893-962.

6. Jauch EC, Saver JL, Adams HP Jr., et al. Guidelines for the early management of patients with acute ischemic stroke: a guideline for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association. Stroke. 2013;44:870-947.

7. Araszkiewicz A, Bandurska-Stankiewicz E, Budzyński A, et al. 2017 Guidelines on the management of diabetic patients A position of Diabetes Poland. Clinical Diabetology (ISSN 2450–7458). DOI: 10.5603/DK.2017.0001.

8. Cazzola M, Rogliani P, Puxeddu E, et al. An overview of the current management of chronic obstructive pulmonary disease: can we go beyond the GOLD recommendations? Expert Rev Respir Med. 2018;12:43-54.