Elementy teorii i historii filmu

Kurs obejmuje 15 dwugodzinnych wykładów w semestrze zimowym i tyle samo w letnim. Celem przedmiotu jest ogólne zorientowanie studentów w historii kina (światowego i polskiego), a także, w elementarnym zakresie, towarzyszącej mu refleksji teoretycznej. Semestr zimowy poświęcony jest dziejom kina od początków, czyli zjawisk poprzedzających pojawienie się kinematografu i ich kontekstów kulturowych, do końca lat 50. Wykłady w semestrze letnim dotyczą wybranych zagadnień kina powojennego i współczesnego, ze szczególnym uwzględnieniem trzech obszarów: filmu polskiego po 1981 roku, innych (poza fabularnym) rodzajów filmowych (dokument, animacja), oraz styku tradycyjnego kina z innymi mediami.

Semestr zimowy poświęcony jest dziejom kina od początków, czyli zjawisk poprzedzających pojawienie się kinematografu i ich kontekstów kulturowych, do końca lat 50. Każdy temat omówiony zostanie w perspektywie możliwie szerokiej, obejmującej aspekty kulturowo-polityczne (szczególnie istotne dla kinematografii krajów totalitarnych), estetyczne, technologiczne i produkcyjno-ekonomiczne.

Tematy wykładów w semestrze zimowym i lektury szczegółowe (L):

1. PREHISTORIA KINA

Przemiany cywilizacyjne w XIX w. Świat jako spektakl. „Zabawki” optyczne (latarnia magiczna i in.). Narodziny fotografii. Od analizy do syntezy ruchu: chronofotografia Jules’a Mareya i Eadwearda Muybridge’a . Thomas Alva Edison i firmowane przez niego wynalazki: fonograf, kinetograf i kinetoskop. Filmy Edisona, salony kinetoskopowe.

2-3. PIONIERZY KINA: LOUIS LUMIÈRE i GEORGES MÉLIÈS

Kinematograf jako wynalazek. Pierwsze publiczne pokazy kinematografu. Filmy Lumière’a i jego operatorów (1895–1897). Wczesny model projekcji filmowej. Filmy Mélièsa jako przedłużenie teatru iluzjonistycznego. Mélièsowskie gatunki: feerie, filmy fantastyczno-naukowe, burleski. Tzw. kinematograf atrakcji. Przyczyny schyłku popularności mélièsowskiej formuły widowiska filmowego.

L: T. Lubelski, Lumière i Méliès: fotograf i iluzjonista inicjują kinematograf, w: KN, s. 77-136.

4. W STRONĘ tzw. KINA INTEGRALNOŚCI NARRACYJNEJ

Początki kina amerykańskiego. Edwin Porter. Montaż jako narzędzie narracji. Pierwszy kryzys kinematografu i sposoby jego przezwyciężania: usprawnienie narracji, wydłużenie metrażu (seansu), powstawanie biur wynajmu kopii i komfortowych kin, seriale i filmy seryjne. Triumf kina fabularnego – artystyczne i ideologiczne aspekty monumentalnych filmów D.W. Griffitha.

L: R. Syska, Początki kina amerykańskiego, w: KN, s. 137–154.

5. 1. ZWIERCIADŁO KRYZYSU: NIEMIECKI EKSPRESJONIZM FILMOWY

2. SZTUKA ZAANGAŻOWANA: RADZIECKA SZKOŁA MONTAŻOWA (KONSTRUKTYWIZM)

Kino niemieckie po I wojnie światowej. Kino i propaganda na przykładzie radzieckiego konstruktywizmu.

L: T. Kłys, Film niemiecki w epoce wilhelmińskiej i weimarskiej, w: KN, s. 403–423 i 434–439;

J. Wojnicka, Kino Rosji carskiej i Związku Sowieckiego, w: KN, s. 504–528.

6. EUROPEJSKA I AMERYKAŃSKA BURLESKA FILMOWA (1)

Wodewilowe źródła burleski filmowej. Max Linder – pierwsza gwiazda filmowa. Mack Sennett, wytwórnia Keystone i slapstick kalifornijski. Pomiędzy kinem atrakcji a kinem integralności narracyjnej: „komedia komików”. Gag a fabuła. Persona komiczna. Charles Chaplin jako autor totalny.

L: I. Sowińska, Złoty wiek burleski, w: KN, s. 545–616.

7. AMERYKAŃSKA BURLESKA FILMOWA (2)

Optymista Harold (Harold Lloyd). „Człowiek keatonowski” w starciu z wrogim światem (Buster Keaton).

8. PRZEŁOM DŹWIĘKOWY I JEGO KONSEKWENCJE

1895-1915: wczesne próby. 1910-1925: Problemy z synchronizacją – próby z zapisem optycznym. Problemy ze wzmocnieniem dźwięku podczas rejestracji i odtwarzania – „elektryfikacja” dźwięku. 1926-1927: wytwórnie Warner Bros.(system Vitaphone) i Fox (system Movietone) rozpoczynają produkcję filmów dźwiękowych. 1928: pozostałe duże wytwórnie wyposażają studia i kina w sprzęt dźwiękowy.

L: I. Sowińska, Przełom dźwiękowy, w: KK, s. 19–72.

9-10. HOLLYWOODZKIE KINO KLASYCZNE

Organizacja amerykańskiego przemysłu filmowego: system wytwórni. „Styl zerowy”. Ideologiczne aspekty kina klasycznego. Hollywoodzkie gatunki i gwiazdy lat 20. i 30.

L: 1. Ł. Plesnar, Hollywood: pod znakiem Wielkiego Kryzysu, w: KK, s. 73–132.

2. M. Przylipiak, Kino stylu zerowego, s. 57– 117.

11. KINO FASZYSTOWSKICH WŁOCH I III RZESZY (1933-1945)

L: T. Kłys, Niemiecki film fabularny u schyłku Republiki Weimarskiej i w Trzeciej Rzeszy (1929-1945), w: KK, s. 191-196 i 217-230.

12. KINO W LATACH II WOJNY ŚWIATOWEJ

Kino i polityka. Wojenne wersje klasycznych gatunków filmowych (musical). Emancypacja filmu dokumentalnego.

13. AMERYKAŃSKIE FILMY FABULARNE W LATACH 40. i 50.

Polemiki z modelem klasycznym (Orson Welles i „Obywatel Kane”). Film noir. Nurt realistyczny. Epoka makkartyzmu: zimna wojna i „polowania na czarownice”.

L.: R. Syska, Dekada cienia - amerykańskie kino lat czterdziestych, w: KK, s. 433-450 i 459-474.

14-15. PANORAMA POWOJENNEGO KINA ŚWIATOWEGO. WŁOSKI NEOREALIZM

Neorealizm jako świadectwo wojennych doświadczeń Włochów. Główni przedstawiciele: Roberto Rossellini i Vittorio De Sica. Cechy filmów neorealistycznych.

L: A. Helman, A. Helman, Włoski neorealizm, w: KK, s. 578–600.

Lektury obowiązkowe:

1. (wybrane fragmenty, podane przy tematach wykładów):

"Historia kina", red. T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska:

tom 1: Kino nieme, Kraków 2009 (lub wyd. późniejsze) (skrót KN)

tom 2: Kino klasyczne, Kraków 2011 (skrót KK).

2. M. Przylipiak, Kino stylu zerowego. Z zagadnień estetyki filmu fabularnego, Gdańsk 1994 (część III: "Styl zerowy", s. 57-117).

3. (tylko w zakresie omawianym na wykładach):

R. Syska, J. Wojnicka, "Historia filmu od Edisona do Nolana", Bielsko-Biała 2015.

Kurs obejmuje 15 dwugodzinnych wykładów w semestrze zimowym i tyle samo w letnim. Celem przedmiotu jest ogólne zorientowanie studentów w historii kina (światowego i polskiego), a także, w elementarnym zakresie, towarzyszącej mu refleksji teoretycznej. Wykłady w semestrze letnim dotyczą wybranych zagadnień kina powojennego i współczesnego (po 1980 roku), ze szczególnym uwzględnieniem trzech obszarów: filmu polskiego po 1989 roku, innych (poza fabularnym) rodzajów filmowych (dokument, animacja), oraz styku tradycyjnego kina z innymi mediami.

Podobnie jak w semestrze zimowym, również w semestrze letnim poszczególne zjawiska zostaną omówione z uwzględnieniem rozległych kontekstów kulturowych, estetycznych, technologicznych i produkcyjnych.

TEMATY WYKŁADÓW I LEKTURY szczegółowe:

(uwaga: skróty KEN i HF są wyjaśnione w rubryce Literatura)

1. KINO MODERNISTYCZNE. NOWA FALA WE FRANCJI.

Kontekst narodzin francuskiej Nowej Fali: zmiana pokoleniowa, kinofilia, młoda krytyka filmowa, kult filmowego autorstwa. Pierwsze wybitne filmy. Najważniejsi reżyserzy: François Truffaut i Jean-Luc Godard.

L: T. Lubelski, W cieniu Nouvelle Vague. Kino francuskie 1959-1968, w: KEN, s. 65-74.

2. RUCHY NOWOFALOWE POZA FRANCJĄ (1): Brytyjscy Młodzi Gniewni

Znaczenie francuskiej Nowej Fali: innowacje stylistyczne, rewizje formuł gatunkowych i krytyka kultury. Młodzi Gniewni: upadek imperium i jego konsekwencje społeczno-kulturowe. Nurt Free Cinema. Postulat politycznego zaangażowania i nowatorstwa artystycznego.

L: R. Syska, Kino nurtów nowofalowych, w: HF, s. 224-228 [Free Cinema i angielscy młodzi gniewni].

3. RUCHY NOWOFALOWE POZA FRANCJĄ (2): CZECHOSŁOWACKA NOWA FALA

Polityczne przemiany lat 60. i Praska Wiosna (1968) jako ich kulminacja. Dwie fazy Nowej Fali: 1963-1965 i 1966-1969.

L: J. Wojnicka, R. Syska, Nowa Fala za żelazną kurtyną, w: HF, s.268-272;

[nieobowiązkowo: I. Sowińska, Kino Czechosłowacji: cud i po cudzie, w: KEN, s. 381-439.]

4. AMERYKAŃSKIE KINO EPOKI KONTESTACJI (1): przełom l. 60.-70.

Upadek wielkich wytwórni. Nowe pokolenie reżyserów.

L: R. Syska, Amerykańskie kino czasów kontestacji, w: HF, s. 280-293.

5. (7.04) AMERYKAŃSKIE KINO EPOKI KONTESTACJI (2): przełom l. 60.-70. Od kontestacji do kontrkontestacji.

Rozprawa z amerykańskimi mitami („Bonnie i Clyde” a mit gangsterski). O kontestacji – z ironią („Odlot”, „Minnie i Moskowitz). Nostalgiczne powroty („Love Story” jako melodramat).

6-7. Tzw. NOWE KINO AMERYKAŃSKIE (LATA 70.)

Krytyka amerykańskich mitów. Od nowych autorów (F.F. Coppola, M. Scorsese) do blockbusterów.

8-9. WYBRANE ZJAWISKA KINA ŚWIATOWEGO PO 1980 ROKU. FILMOWY POSTMODERNIZM I NEOMODERNIZM

L: A. Lewicki, Sztuczne światy. Postmodernizm w filmie fabularnym, Wrocław 2007, s. 68-69 (tabela)

R. Syska, Neomodernizm. Kino w wolnym tempie, „Ekrany” 2012, nr 1-2, s. 4-15. (czyt)

10. KINO POLSKIE (1): do zakończenia II wojny światowej

Pierwsze filmy i wytwórnie. Sytuacja instytucjonalna. Patriotyczna misja kina w l. 20. Opóźniony przełom dźwiękowy. Melodramaty i komedie muzyczne. Fenomen kina jidysz. Wojna.

DO OBEJRZENIA: wykłady (I, II, III) Tadeusza Lubelskiego z cyklu "Historia kina polskiego 1895-2014"

dostępne na stronie: www.akademiapolskiegofilmu.pl

L: J. Wojnicka, Polskie kino międzywojenne, w: HF, s. 132-139.

11. KINO POLSKIE (2): socrealizm i Szkoła Polska

DO OBEJRZENIA: wykład VI Tadeusza Lubelskiego z cyklu "Historia kina polskiego 1895-2014"

dostępny na stronie: www.akademiapolskiegofilmu.pl

L: T. Lubelski, Historia kina polskiego 1895-2014, Kraków 2015, s. 218-239 [r. VI: Epoka Szkoły Polskiej].

12. KINO POLSKIE (3): PO 1989 roku.

Organizacja kinematografii. Główne obszary zainteresowań polskich filmowców.

L: M. Adamczak, Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku. Przeobrażenia kultury audiowizualnej przełomu stuleci, Gdańsk 2010, s. 223-355 [r. IV Strategie twórcze w polskim kinie po 1989 roku i początek r. V: Kinematografia polska oraz europejska wobec wyzwań „globalnego Hollywood”...].

13. WSPÓŁCZESNE KINO DOKUMENTALNE

Wybrane zjawiska: found footage, mockdokument, dokument animowany

[L. nieobowiązkowe:

1. B. Nichols, Jak możemy zdefiniować film dokumentalny?, „Kwartalnik Filmowy” 2011, nr 75-76;

2. P. Haratyk, Found footage: o niezwykłym uroku „obrazów z odzysku”, „Ekrany” 2011, nr 3-4;

3. Beata Kosińska-Krippner, „Mock-documentary” a dokumentalne fałszerstwa, „Kwartalnik Filmowy” 2006, nr 54-55;

4. M. Stasiowski, A jak animacja, A jak autentyzm, „Ekrany” 2015, nr 1.]

14-15. KONSEKWENCJE DIGITALIZACJI

Nowe technologie i nowe modele produkcji.

L: R. Smith, Widmo krąży nad Hollywood. W poszukiwaniu cyfrowego rozwiązania, “Ekrany” 2015, nr 3-4.

Lektury i lista filmów obowiązkowych

A. Lektury:

D. Bordwell, K. Thompson, Film Art / Sztuka filmowa. Wprowadzenie, Warszawa 2010 (tu: cz.I: Sztuka i produkcja filmowa, s. 2-58);

Uwaga: pozostałe lektury obowiązkowe są podane przy poszczególnych wykładach.

Skrót "KEN" - "Historia kina" t.3: Kino epoki nowofalowej, red. T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska, Kraków 2015.

Skrót "HF" - R. Syska, J. Wojnicka, "Historia filmu od Edisona do Nolana", Bielsko-Biała 2015.

B. Lista filmów obowiązkowych:

1. Obywatel Kane, O. Welles, 1941

2. Do utraty tchu, Jean-Luc Godard, 1960

3. Pociągi pod specjalnym nadzorem, J. Menzel, 1966

4. Easy Rider, Dennis Hopper, 1969

5. Popiół i diament, A. Wajda, 1958

6. Ucieczka z kina Wolność, W. Marczewski, 1990

7. Ida, P. Pawlikowski, 2013.