Elementy teorii i historii muzyki

Kurs poświęcony jest najważniejszym zjawiskom z dziejów muzyki, nie tylko tzw. artystycznej: od jej (niejasnych) początków po wiek XX - w semestrze zimowym, oraz współczesnej kulturze muzycznej - w semestrze letnim. Każde zagadnienie omawiane jest na przykładach audiowizualnych, przede wszystkim filmowych (dokumenty muzyczne, rejestracje koncertów, muzyczne programy edukacyjne, cykle poświęcone wybitnym muzykom itp.)

Kurs obejmuje 15 dwugodzinnych wykładów z elementami konwersatorium w semestrze zimowym i tyle samo w semestrze letnim. Jego celem jest uświadomienie studentom związku między przemianami muzyki a historią kultury i zaznajomienie ich z elementarną terminologią muzykologiczną. W semestrze zimowym wykłady dotyczą dziejów muzyki od hipotetycznych początków do pierwszych dwóch dekad XX wieku. W związku z klasyką muzyczną omawiane są takie zagadnienia, jak „elementy” muzyki (melodyka, harmonika, rytm itp.), instrumenty muzyczne, typy zespołów wykonawczych i główne formy muzyczne (instrumentalne i wokalne). Uzyskana wiedza ma zachęcić studentów do świadomego słuchania muzyki i ułatwić im wypowiadanie się na jej temat.

Tematyka wykładów:

1. ELEMENTY MUZYCZNE

Analiza warstwy dźwiękowej krótkiego filmu. Melodyka, harmonika / rytm, metrum, tempo (agogika) / dynamika, kolorystyka, artykulacja.

2. 1.ŹRÓDŁA MUZYKI

Co i skąd wiemy o najstarszych dziejach muzyki? Archeomuzykologia. Funkcje muzyki i instrumenty w starożytności.

2.STAROŻYTNOŚĆ (Mezopotamia, Izrael, Grecja)

Dwie antyczne idee: muzyka jako wyraz harmonii wszechświata / jako narzędzie pobudzania uczuć i kształtowania osobowości.

3. ŚREDNIOWIECZE

Muzyka jako dziedzina wiedzy i narzędzie poznania. Typologia wg Boecjusza: musica mundana, musica humana i musica instrumentalis. Okres monodii (VI-Xw.) i rozwój polifonii (XI-XVw.). Udoskonalenie notacji i jego wpływ na rozwój techniki kompozytorskiej. Twórczość Hildegardy z Bingen: muzyka jako droga do Boga

3. 1. OD RENESANSU DO BAROKU

Z kościołów na dwory: sekularyzacja muzyki jako skutek przemian społecznych. Polifonia renesansowa. Zmiana paradygmatu: powrót do antycznej idei muzyki jako wyrazu uczuć

2. CLAUDIO MONTEVERDI

Twórczość Monteverdiego: od późnorenesansowej polifonii do wczesnobarokowej homofonii

3. OPERA BAROKOWA

Rok 1600: opera jako reaktywacja domniemanej tragedii greckiej. Ośrodki: Włochy i Francja.

4-5. BAROKOWA MUZYKA INSTRUMENTALNA

Rozwój instrumentów i muzyki instrumentalnej. Antonio Vivladi - cykl koncertów skrzypcowych „Cztery pory roku”. Georg Friedrich Händel. Jan Sebastian Bach. Fuga jako koronna forma baroku.

6-7. ROKOKO. KLASYCYZM (1): W.A. MOZART

Rokoko w malarstwie (A. Watteau), architekturze i muzyce. Klawesyniści francuscy i klawesynowe miniatury programowe. Klasycy wiedeńscy (ogólnie). Joseph Haydn. Instrumentalna i operowa twórczość W.A. Mozarta.

[L: -D. Gwizdalanka, Historia muzyki 2, s. 124-132 (klasycyzm).

-N. Elias, Mozart. Portret geniusza, Warszawa 2006, s. 42-59.]

-Do obejrzenia w całości: film "Amadeusz" Miloša Formana, 1984.

8. KLASYCYZM (2). LUDWIG van BEETHOVEN

Beethoven na pograniczu klasycyzmu i romantyzmu. Przemiany statusu kompozytora. Kształtowanie się nowoczesnej infrastruktury życia muzycznego.

[L. nieobowiązkowa: G.R. Marek, Beethoven. Biografia geniusza, Warszawa 2009.]

- Do obejrzenia w całości: Film "Kopia mistrza" Agnieszki Holland, 2006.

9. ROMANTYZM (1)

Muzyka „autobiograficzna”: „Symfonia fantastyczna. Epizod z życia artysty” Hectora Berlioza (1831). Franz Schubert.

L. OBOWIĄZKOWA: A. Einstein, Muzyka w epoce romantyzmu, Kraków 2009, s. 9-80 (r. I: Ogólna charakterystyka romantyzmu).

10. (10 XII) ROMANTYZM (2)

Bogactwo romantyzmu: od miniatur do wielkich form. Robert Schumann i muzyka „prywatna” (cykl „Karnawał”). Kult wirtuozów: Franz Liszt. Piotr Czajkowski: twórczość symfoniczna i baletowa.

11. ROMANTYZM (3): FRYDERYK CHOPIN

Twórczość Chopina na tle epoki. Filmowe biografie Chopina i wykorzystanie jego muzyki w kinie.

[L. nieobowiązkowa: A. Zamoyski, Chopin powściągliwy romantyk, Kraków 2002]

12-13. 1. OPERA W XIX w.

2. DRAMATY MUZYCZNE WAGNERA (1)

Gioacchino Rossini. Georges Bizet i „Carmen” (1875). Giuseppe Verdi jako patron zjednoczenia Włoch. Giacomo Puccini i koniec tradycyjnej opery. Wagnerowska idea dramatu muzycznego. Słownik wagnerowski: Unendliche Melodie, Gesamtkunstwerk, Leitmotiv. Dramaty muzyczne Wagnera jako projekt polityczny.

[L. nieobowiązkowe: 1. D. Gwizdalanka, Muzyka i polityka, Kraków 1999, s. 82-102 (r. Opera – gatunek pod specjalnym nadzorem)

2. B. Pociej, Wagner, Kraków 2005, s. 93-103 (o Tristanie i Izoldzie)]

14-15. PRZEŁOM XIX/XX w.: W POSZUKIWANIU NOWEJ MUZYKI.

Gustav Mahler. Igor Strawiński (i Arnold Schönberg). Erik Satie. Ekspansja muzyki popularnej. Rozwój przemysłu muzycznego.

LEKTURY I FILMY OBOWIĄZKOWE:

- LITERATURA:

D. Gwizdalanka, Historia muzyki; cz. 1 (Kraków 2005), cz. 2 (Kraków 2006); (tylko wybrane fragmenty: ogólna charakterystyka epok);

A. Einstein, Muzyka w epoce romantyzmu, Kraków 2009, s. 9-80 (r. I: Ogólna charakterystyka romantyzmu).

A. Ross, Reszta jest hałasem. Słuchając dwudziestego wieku, Warszawa 2011, s. 13-132 (r. I, II i III).

O lekturach dotyczących zagadnień szczegółowych informować będę na bieżąco.

- FILMY do obejrzenia w całości:

"Amadeusz" Miloša Formana, 1984;

"Kopia mistrza" Agnieszki Holland, 2006.

Cykl dokumentalny "Historia muzyki", odc. 1-6.

LEKTURY NIEOBOWIĄZKOWE:

N. Cook, Muzyka, Warszawa 2000.

S. Żiżek, M. Dolar, Druga śmierć opery, Warszawa 2008, s. 8-37;

N. Elias, Mozart. Portret geniusza, Warszawa 2006, s. 42-59.

G.R. Marek, Beethoven. Portret geniusza, Warszawa 2009.

A. Zamoyski, Chopin powściągliwy romantyk, Kraków 2002.

D. Gwizdalanka, Muzyka i polityka, Kraków 1999, s. 82-102 (r. Opera – gatunek pod specjalnym nadzorem).

Wykłady w semestrze letnim koncentrują się mniej na kwestiach estetycznych (jak w semestrze zimowym), a bardziej na współczesnej kulturze muzycznej, dotycząc wybranych zjawisk XX i XXI wieku.

Wykłady w semestrze letnim koncentrują się głównie na współczesnej kulturze muzycznej, dotycząc wybranych zjawisk XX i XXI wieku: nurtów muzyki artystycznej, historii jazzu, muzyki popularnej i filmowej, współczesnego teatru muzycznego (w tym tańca), a także muzyki etnicznej (w elementarnym zakresie). W związku z tymi zjawiskami poruszane są m.in. takie tematy, jak przemiany społecznego statusu artysty muzyka, wpływ rozwoju fonografii na kulturę współczesną, społeczne funkcje muzyki, nowe obszary zainteresowań muzykologii (fonosfera), a także związki muzyki i przemysłu muzycznego z kinem i nowymi mediami.

Tematy wykładów i lektury:

1. PRZEŁOM XIX i XX w.: NOWE ŹRÓDŁA INSPIRACJI

Paryż po I wojnie: jazz, kabarety, dadaizm i surrealizm. Erik Satie: cykle (1890) i Trois gymnopédies. Maurice Ravel: Bolero (1928).

L. OBOWIĄZKOWA (na kolokwium w semestrze letnim): A. Ross, Reszta jest hałasem. Słuchając dwudziestego wieku, Warszawa 2011, s. 13-132 (r. I, II i III).

2. ŹRÓDŁA JAZZU. „BIAŁY” JAZZ lat 20. JAZZOWE INSPIRACJE – GEORGE GERSHWIN

3. (10.03) ERA SWINGU i JAZZ POWOJENNY

Wielki Kryzys i epoka swingu (1930-1946). Mistrzowie: Benny Goodman, Glenn Miller.Od big bandów do jam sessions. Jazz jako sztuka nieużytkowa: Charlie Parker, Dizzy Gillespie i bebop.

4. JAZZ W WERSJI COOL. Połowa lat 50.: EKSPLOZJA ROCK&ROLLA

Reakcja na skomplikowanie i elitarność modern jazzu: Miles Davis i cool. Kino i modern jazz. Pokoleniowa polaryzacja muzyki. Rock&roll i jego wczesne manifestacje. Rock – muzyka epoki kontestacji. Rolling Stones i The Beatles.

L (nieobowiązkowa): T. Szachowski, Amerykański jazz i blues. Korzenie, rozkwit, współczesność, w: Nowa muzyka amerykańska, red. J. Topolski, Kraków 2010, s. 26-36. (czyt)

5. WOKÓŁ ROCKA i POPU

Przemysł muzyczny. Muzyka a kontestacja. Muzyka jako narzędzie ekspresji pokoleniowej.

6. PRZESUWANIE GRANIC: amerykańska awangarda - JOHN CAGE

7. MINIMALIZM: PHILIP GLASS, STEVE REICH

8. MINIMALIZM c.d. WYKORZYSTANIE MUZYKI MINIMALISTYCZNEJ W KINIE. MUZYKA ELEKTROAKUSTYCZNA (Eugeniusz Rudnik). OSOBNY Arvo Pärt

9-10. MUZYKA FILMOWA: konwencje, historia i współczesność

Definicja muzyki filmowej. Konwencje klasycznej muzyki filmowej. Periodyzacja: okres klasyczny (ok. 1930-1955), okres „modernistyczny” (ok. 1955-1975: nowe źródła – jazz, rock’n’roll, muzyka popularna), przemiany warstwy dźwiękowej filmu po 1975 r.

11. MUZYKA I OPÓR

Dyskursy genderowe, etniczne i antykorporacyjne.

[L. nieobowiązkowa: I. Kowalczyk, Karmieni własnym lękiem – estetyka subwersji i przemocy we współczesnej muzyce rockowej, w: Między duszą a ciałem, red. W.J. Burszta, M. Rychlewski, Warszawa 2003, s. 202-216.]

12-13.MUZYKA POLSKA XX w. Szymanowski, Górecki, Penderecki, Mykietyn. Młode pokolenie polskich kompozytorów.

14-15. POZA KRĘGIEM ANGLOSASKIM (i jego lokalnymi mutacjami):

Argentyna,Brazylia, Kuba.

2. „Egzotyczne” tradycje Europy (fado, flamenco,

muzyka bałkańska, Cyganie).

LEKTURY I FILMY OBOWIĄZKOWE

1. Lektury:

-Danuta Gwizdalanka, Historia muzyki; cz. 4: Przemiany kultury muzycznej XX wieku, Kraków 2011, s. 164-174 (o muzyce polskiej);

-Alex Ross, Reszta jest hałasem. Słuchając dwudziestego wieku, Warszawa 2011, s. 13-132 (r. I, II i III).

2. Filmy:

-Black Music, cz. 1 i 2, reż. M.-A. Vecchione, 2008; 104’

- cykl dokumentalny Historia muzyki

odc. 7: Modernizm (1)

odc. 8: Modernizm (2)

[film nieobowiązkowy: Bird, C. Eastwood, 1988 (o Charlie Parkerze)]

3. Lektury nieobowiązkowe (wybrane fragmenty/artykuły):

Ch. Cox, D. Warner (red.), Kultura dźwięku. Teksty o muzyce nowoczesnej, Gdańsk 2010;

J. Niedziela, Historia jazzu. 100 wykładów, Katowice 2009.

„Glissando” 2011, nr 18 (temat numeru: Przestrzeń publiczna);

„Kultura Współczesna” 2012, nr 1 (temat numeru: Dźwięk, technologia, środowisko);

"Ekrany" 2013, nr 5 (temat numeru: Audio-kino. Muzyka filmowa, dźwięk i milczenie);

M. Cooke, Jak powstała amerykańska muzyka filmowa, w : J. Topolski (red.), Nowa muzyka amerykańska, Kraków 2010;

S. Firth, Sceniczne rytuały. O wartości muzyki popularnej, Kraków 2011.